Το "δαφνι". ιστορικη αναδρομη- τριτο μερος: η κατοχή (1941-1944)

Το «Δαφνί»-Τρίτο Μέρος-Η Κατοχή (!941-1944)

Όσα   ιστορώ εδώ βασίζονται και αυτά- όπως και τα δύο προηγούμενα μέρη της ιστορικής μου αναδρομής για το «Δαφνί»- στο πολύτιμο βιβλίο του Κώστα  Φιλανδριανού : Δημόσιο Ψυχιατρείο Αθηνών – Το Δαφνί μια φανταστική πολιτεία.

Στο  σχετικό κεφάλαιο του βιβλίου αυτού  περιγράφονται τα δεινά που προκάλεσαν στην Πατρίδα μας και το λαό της ,ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος και η Γερμανική κατοχή,  και ιδιαίτερα οι επιπτώσεις που είχαν για το  «Δαφνί» τους αρρώστους του και τους ψυχικά πάσχοντες γενικότερα .

Με θαυμαστή ενάργεια περιγράφει ο Κ.Φιλανδριανός  αυτή την περίοδο: «…Πρώτα ήρθε ο πόλεμος  κι’ ήταν ένας φοβερός πόλεμος αμείλικτος , εξοντωτικός  που έσπειρε τον όλεθρο και προξένησε ανυπολόγιστες καταστροφές .Συνέχειά του ήταν η Κατοχή της Χώρας , που την ακολούθησε η Λεηλασία και Απογύμνωσή της από κάθε αγαθό. Συνέχεια και συνέπεια άμεση των παραπάνω ήταν η Πείνα , ο φρικτός Λιμός με τις τραγικές επιπτώσεις του  και τις αμέτρητες εκατόμβες των θυμάτων, λιμός που κατά την κορύφωσή του  κατά τον χειμώνα του 1941-142 πήρε διαστάσεις αληθινής γενοκτονίας .Κοντά σε αυτά ήταν οι ελλείψεις και η στέρηση των πάντων(Καύσιμα –Ρουχισμός- Φάρμακα Συγκοινωνίες-Φωτισμός -Θέρμανση –Καθαριότητα -Κρίση Κατοικίας κλπ) .Και πάνω απ’ όλα , οι περιορισμοί, οι διωγμοί και η τρομοκρατία …Η βασιλεία του Τρόμου ήταν τότε καθολική . Η ανθρώπινη ζωή έπαψε να έχει και την ελάχιστη αξία . Η ταπείνωση του ανθρώπου εξ άλλου , η εκμηδένιση της θέλησής του και η περιφρόνηση της αξιοπρέπειάς του , ασφαλώς δεν γνώρισαν ποτέ παρόμοια έξαρση….»

Συνεχίζει ο  Κώστας Φιλανδριανός:

«…Από τη θύελλα του Πολέμου και τη ζοφερή νύκτα της Κατοχής ένα μερίδιο όχι ασήμαντο πήρε και το Ίδρυμά μας …το πλήρωσε ακριβά.... μπροστά στον κίνδυνο αφανισμού του υγιούς πληθυσμού δεν μέτραγε η σωτηρία των ψυχικά αρρώστων ( προσθέτω εδώ  το δικό μου φόβο ότι στην εποχή των Μνημονίων  η ιστορία τείνει να επαναληφθεί)…όλες οι θεομηνίες που ξέσπασαν την εποχή εκείνη στη Χώρα  είχαν άμεσο αντίκτυπο και καταλυτική επίδραση επάνω του …στους  6-7 πρώτους μήνες του πολέμου απαιτήθηκαν μεγάλες θυσίες  …ξεχάστηκαν τα προγράμματα … στρατεύτηκε το μεγαλύτερο μέρος του αντρικού  Προσωπικού ( ιδιαίτερα του Επιστημονικού) , και δημιουργήθηκαν πολλά κενά σε μέσα και ανθρώπους…».

Μια σημαντική  πληροφορία που παραθέτει ο συγγραφέας γι’ αυτή τη χρονική περίοδο είναι και ότι «…το Φεβρουάριο του 1941…το Ταστσόγλειο  Περίπτερο παραχωρήθηκε για τη στέγαση Αγγλικής Μονάδας Αλεξιπτωτιστών».

Και ακολούθησε η περίοδος της Κατοχής.  « …Η αρχή έγινε  με την κατάληψη από τους Γερμανούς του Ταστσογλείου  που οι Άγγλοι το είχαν εγκαταλείψει εσπευσμένα …οι Ιταλοί κατέλαβαν το ένα από τα περίπτερα των Σανατορίων …οι Γερμανοί πήραν  επίσης τους στρατώνες του Χαϊδαρίου …έκαναν  δε εκεί το ονομαστό Στρατόπεδο  για τους υποδίκους και κρατουμένους .Από κει πέρασαν χιλιάδες Ελλήνων πατριωτών και γνώρισαν φρικτά βασανιστήρια , από κει έπαιρναν  συχνά πολλούς για να τους οδηγήσουν στο εκτελεστικό απόσπασμα … ο τόπος πλημμύρισε από στρατό που τον είχαμε πάνω από το κεφάλι μας σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής …Το προσωπικό του  Νοσοκομείου ελαττώθηκε σημαντικά .Άλλοι χάθηκαν στο Πόλεμο , άλλοι έφυγαν …άλλοι κοίταξαν… να επιβιώσουν …Και ακολούθησαν ραγδαία πρώτα η στέρηση και στη συνέχεια η Πείνα ….»

« …Το επισιτιστικό πήρε γρήγορα μεγάλες διαστάσεις  …άρχισαν να σημειώνονται τα πρώτα θύματα …η στέρηση μεγάλωνε και οι θάνατοι πλήθαιναν … το χειμώνα του 1941-1942 ήρθαν το μεγάλο κρύο και οι παγωνιές  …τα πράγματα  πήραν δραματική μορφή. Το μεγαλύτερο μέρος των νοσηλευομένων παρουσίασε οιδήματα πείνας  κι’ οι θάνατοι ακολούθησαν κατά μάζες …άνοιγαν το πρωί οι θάλαμοι και βρίσκονταν πολλοί άρρωστοι πεθαμένοι και ξυλιασμένοι στα κρεβάτια τους ή στο δάπεδο …πείνα και κρύο θέριζαν …»

«…Αλλά και του Προσωπικού η κατάσταση δεν ήταν καλλίτερη. Ζούσε την ίδια ζωή και είχε όλες τις αγωνίες της …το καθήκον του δύσκολο από τη φύση του γινόταν μέρα  με τη μέρα περισσότερο άχαρο, για να καταντήσει στο τέλος θλιβερό και οδυνηρό …Σιτιζόταν και αυτό γενικά στο Νοσοκομείο και είχε το ίδιο συσσίτιο με τους αρρώστους  …τσάι του βουνού με ζαχαρίνη …λαχανικά ή όσπρια μαγειρεμένα με …μηχανόλαδο( εμείς το λέγαμε γράσο ),το βράδυ κάτι ανάλογο ή και τίποτα …Θα έλεγε κανείς πως ένας κόσμος σε  διάλυση (προσωπικό) φρόντιζε έναν άλλο κόσμο που βρισκόταν σ’ έσχατη εξαθλίωση ( αρρώστους). Με το βαρύ χειμώνα του 1941-1942 η κατάσταση έγινε φρικτή γιατί έξω από τα’ άλλα ήταν και το μαρτυρικό κρύο, που δεν άφηνε να σταθεί κανείς κάπου και να κάνει το ελάχιστο έργο…»

«…Το Προσωπικό πηγαινοερχόταν στο Νοσοκομείο με τα πόδια  …για κάποια περίοδο οι γιατροί κάναμε το ποδαρόδρομο μέρα παρά μέρα … αργότερα άρχισε  κάποια συγκοινωνία με τα περίφημα γκαζοζέν…»

«…Το χειρότερο ήταν η ανασφάλεια και ο τρόμος . Είχαν αρχίσει διώξεις και συλλήψεις μελών του Προσωπικού από τις Αρχές Κατοχής , ακόμη και επεμβάσεις μέσα στο νοσοκομείου είχαν γίνει και έρευνες, για την ανεύρεση τυχόν κρυμμένων υπόπτων κλπ ( πρέπει να ομολογηθεί  ότι παρά το θανάσιμο κίνδυνο, αποκρύφτηκαν στο Ίδρυμα και προστατεύτηκαν διωκόμενοι πατριώτες  όπως ο γιατρός Κ. Γιαννάτος … Θυμάμαι αόριστα τους Εβραίους Μπαρού , Δαυίδ  - δεν είναι σίγουρο αν αυτά ήταν τα πραγματικά ονόματά τους καθώς και κάποιους άλλους που ήταν διωκόμενοι και πέρασαν εκεί πολύ χρόνο καμουφλαρισμένοι σε αρρώστους …»

«…Το προσωπικό άρχισε να σκορπίζει …»  Αυτό που απόμεινε «…στην ολότητά του κατέβαλλε φιλότιμες προσπάθειες , είχε καρτερικότητα , ακόμη και αυταπάρνηση έδειξε σε μεγάλο μέρος του. Για τούτο έγινε δυνατό να  διατηρηθούν σε λειτουργία οι Υπηρεσίες του Νοσοκομείου …Ίσως υπήρξαν και μερικοί …που στην αποκορύφωση του κακού …κοίταξαν να επιβιώσουν σε βάρος των αρρώστων …Πραγματικά λίγοι έμειναν τότε σταθερά στις θέσεις τους,, λίγοι μπόρεσαν να κρατηθούν όρθιοι μέχρι τέλους και μόχθησαν ή κινδύνεψαν για να προσφέρουν το κατά δύναμη στους πάσχοντες συνανθρώπους τους , αλλά και για να διατηρηθεί σαν Ίδρυμα το Ψυχιατρείο»

Ο Κώστας Φιλανδριανός αναφέρεται εν συνεχεία   σε μια κάποια βελτίωση της κατάστασης ,σε όλη τη Χώρα αλλά και για το Ψυχιατρείο, όταν πέρασε ο φοβερός Χειμώνας  του 1941-1942, βελτίωση που συνεχίστηκε και το 1943..  Γράφει  σχετικά. «…Ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός ανέλαβε πρωτοβουλία …το Τουρκικό καράβι Κούρτουλους  … έφερνε φορτία με όσπρια και άλλα είδη διατροφής …Η Εκκλησία  …φιλανθρωπικές οργανώσει …ιδιωτικές πρωτοβουλίες ξεκίνησαν μιαν έντονη δράση και πήραν πολλά μέτρα  … Το θανατικό λιγόστεψε και αργότερα σταμάτησε, οι Υπηρεσίες βρήκαν σιγά σιγά κάποιο ρυθμό …»   

Ο συγγραφέας αναφέρεται τέλος  στην « Αντίσταση , τις Διώξεις και το Διχασμό», στη διάρκεια  της κατοχικής περιόδου  Είναι δε εμφανής η προσπάθειά του να αποφύγει τις πολιτικές εκτιμήσεις και απόψεις. «  …Δεν είναι δική μου δουλειά … να κάνω κρίσεις … αυτά είναι αρμόδιοι να τα πουν άλλοι … προσπαθώ να τοποθετήσω τα γεγονότα αντικειμενικά…»

Δεν παραλείπει όμως  να διαπιστώσει π.χ. ότι « …ο πόθος για την ελευθερία  και ο φλογερός πατριωτισμός ήταν τα κίνητρα που έκαναν τον ελληνικό λαό να στραφεί προς την αντίσταση από την αρχή ακόμη της κατοχής … ξεπρόβαλαν τότε ένα σωρό αντιστασιακές οργανώσεις …ξεκίνησε μια αντιστασιακή κίνηση  …Τούτο από τη μια μεριά προκάλεσε την σκληρή αντίδραση των κατακτητών …(φυλακίσεις –ομηρίες – ομαδικές εκτελέσεις- πυρπολήσεις –εξολεθρεμοί χωριών και πόλεων) … από την άλλη δημιούργησε ανάμεσα στις οργανώσεις ανταγωνισμό και αντιθέσεις ,οδήγησε σιγά σιγά στη διαίρεση  και έφερε τελικά την πόλωση των δυνάμεων σε δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα της δεξιάς και της αριστεράς … ο διχασμός φούντωσε σε πανελλήνια έκταση … η χώρα γνώρισε μια από τις ποιο καταστρεπτικές περιόδους της ιστορίας της και έφτασε στο χείλος της αβύσσου ..ο αθώος ελληνικός λαός  σύρθηκε σ’ ένα τυφώνα , έζησε  τη φρενίτιδα και πέρασε σε μια νέα κατάσταση που συσσώρευσε δυστυχίες καταστροφές και θάνατο»

Αναφέρεται τέλος  και στις Κυβερνήσεις της Κατοχής. « …η ξενόδουλη Κυβέρνηση Λογοθετόπουλου και Κοτζαμάνη έπεσε  κάτω από τη λαϊκή εξέγερση και γενική κατακραυγή …την διαδέχτηκε η Κυβέρνηση Ίων Ράλλη που … μπορεί να πει κανείς βοήθησε αρκετά το λαό στις δύσκολες στιγμές του.»

Δεν παραλείπει επίσης να κρίνει και τους διοικητικούς διευθυντές του Ψυχιατρείου το Γεράσιμο Λοβέρδο, επί Κυβερνήσεως Λογοθετόπουλου., που « …αποδείχτηκε ακατάλληλος και μπορεί να πει  επιζήμιος και μοιραίος για το Ίδρυμα…»  και τον Ηλία Μαυρουλίδη, επί  Κυβερνήσεως Ράλλη  ο οποίος « …ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη ώρα …ήταν προικισμένος με ευφυΐα και μεγάλη ευστροφία , είχε πλατιά αντίληψη της αποστολής του, διέθετε διοικητικές ικανότητες και δυναμισμό, επί πλέον δε εφάρμοσε δημοκρατική τακτικά στην άσκηση των καθηκόντων του» 

Συμπληρώνω το τρίτο μέρος της ιστορικής αναδρομής για το «Δαφνί» με κάποια στοιχεία από τις σχετικές επιδημιολογικές έρευνες  που συντόνιζα και που αφορούν αυτή τη χρονική  περίοδο.  : Την 16-10-1940   οι νοσηλευόμενοι στο Νοσοκομείο άρρωστοι ήταν 2000 , αλλά την 11-7-1943 ήταν λιγότεροι από 400. Στη διάρκεια της Κατοχής πράγματι αποδεκατίστηκε ο ήδη νοσηλευόμενος πληθυσμός, αλλά σημειώθηκε και  εντυπωσιακή μείωση των εισόδων , με μόνη εξαίρεση την ομάδα των εξαρτήσεων , που παρουσίασε εντυπωσιακή αύξηση.( ελπίζω κάποια στιγμή να βρω και να δημοσιεύσω τα κείμενα  των πρωτοποριακών αυτών επιδημιολογικών ερευνών )