το "δαφνι" ιστορικη αναδρομη εβδομο μερος : η περιοδος της χουντας 1967-1974

ΤΟ «ΔΑΦΝΙ» - ΙΣΤΟΡΙΚΉ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Έβδομο Μέρος ( Η περίοδος της Χούντας, 1967-1974)

Είναι δυσάρεστο  και πολύ δύσκολο να το παραδεχτούμε , αλλά οφείλουμε να πούμε ότι η Περίοδος της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών που ήταν καταστροφική για χώρα, για το «Δαφνί» και τους αρρώστους του,ήταν μια καλή περίοδος της ιστορίας του.

Αυτό λένε τα γεγονότα , αυτό λένε οι μαρτυρίες , αυτό μπορώ και προσωπικά να βεβαιώσω.

Τούτο οφείλεται κυρίως στην εντιμότητα ,στις οργανωτικές ικανότητες, στην εργατικότητα, στην αφοσίωση στο καθήκον, αλλά και  στην  αγάπη που είχε για τους αρρώστους , ο διορισμένος από τη Χούντα Διοικητικός Διευθυντής του Νοσοκομείου. Ο Βασίλειος Κοσκινάς.

 Ο άνθρωπος αυτός βρισκόταν στο Νοσοκομείο από τα ξημερώματα, (πολύ πριν ο πρώτος γιατρός παρουσιαστεί), έφευγε αφού  πια είχε συνήθως για τα καλά βραδιάσει ,γυρνούσε όλη μέρα στα Περίπτερα  των αρρώστων και τους άλλους χώρους του Νοσοκομείου , προσπαθούσε να δώσει άμεσες λύσεις στα μικρότερα προβλήματα και μάζευε στοιχεία ,πληροφορίες και προτάσεις για να προετοιμάσει και να μεθοδεύσει τις λύσεις για τα μεγαλύτερα. Συνομιλούσε με τους αρρώστους, όπου τους εύρισκε , ήξερε τους περισσότερους με τα μικρά τους ονόματα και πολλές φορές καλλίτερα από τους θεράποντες γιατρούς τους. Ήξερε να  ξεχωρίζει τους γιατρούς και τους άλλους εργαζόμενους του Νοσοκομείου και υποστήριζε ανεξάρτητα από τις πολιτικές πεποιθήσεις τους όσους εργαζόντουσαν  έντιμα και για το καλό των αρρώστων.  Ο άνθρωπος αυτός  εξ άλλου   δεν είχε καμιά ιδεολογική σχέση με τη Χούντα και τις πράξεις της. Οι πολιτικές του ιδέες  ήταν οι λεγόμενες του Κέντρου .Δεν ξεχνώ επίσης  ότι προσωπικά με βοήθησε ( όπως και ο Κ. Κωνσταντινίδης  ως Αντιπρόεδρος του τότε Δ.Σ., αλλά και εργαζόμενοι  στις διοικητικές υπηρεσίες , που μου έδωσαν χρήσιμα στοιχεία)  ,όταν ευνοούμενος της Χούντας  και του τότε αντιπροέδρου των Η.Π.Α  Άνγκνιου,  διεκδικούσε ,με προσφυγή του  στο Συμβούλιο της Επικρατείας, να καταλάβει τη θέση μου ως Διευθυντή Κλινικής του Νοσοκομείου. Θυμάμαι  επίσης ότι πίεσε και έπεισε  τον  κυνηγημένο από το Κράτος της δεξιάς  κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου  αείμνηστο  Αντώνη Παλαιολόγο  να υποβάλει υποψηφιότητα Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο, φροντίζοντας να τον απαλλάξει    από τα εμπόδια που  έβαζε το χουντικό καθεστώς στον κάθε Αριστερό. Και ακόμη ότι βοήθησε τον κυνηγημένο από τη Χούντα μετέπειτα Δήμαρχο της Ελευσίνας  Μιχάλη Λεβέντη να κάνει την άσκησή του στη Κλινική μας και να πάρει την ειδικότητά του παρά τις πιέσεις που του ασκούσε το χουντικό καθεστώς να τον διώξει από το Νοσοκομείο.

Ο Κώστας Φιλανδριανός έχει επίσης να πει τα καλλίτερα λόγια για το Βασ. Κοσκινά για τον οποίο  λέει ότι  « … θα πρέπει να αναγνωριστεί διοικητική ικανότητα, μεγάλη δραστηριότητα και δυναμισμός, πνεύμα νοικοκυροσύνης  και επί  πλέον ,.ιδιαίτερη συμπόνια για τον άρρωστο . όπως αποδείχνεται από τα έργα του. …συνέβαλε … να συντελεστεί η κτηριακή δημιουργία της περιόδου 1967-1973… το δημιουργικό του πέρασμά του από το Νοσοκομείο , το διαπιστώνει κανείς και σήμερα (1976) στο κάθε βήμα  που θα κάμει μέσα  σ’ αυτό.»

Την περίοδο που διοικούσε το Νοσοκομείο ο Κοσκινάς οικοδομήθηκαν τα  εξής κτίρια : Τέσσερα ακόμη Περίπτερα ,όμοια με το προηγηθέν 14^ο. Το 15^ο Περίπτερο το 1967, το 16^ο  το 1969, το 17^ο το 1971, 18^ο  το 1972 . Την ίδια χρονιά οικοδομήθηκαν το Διοικητήριο, η «Χαρά» ( Αίθουσα συγκεντρώσεων και ψυχαγωγίας). Το 1973  τέθηκε σε λειτουργία το κτίριο Παιδοψυχιατρικής Κλινικής «Βασιλεύς Παύλος»( Αυτό που αργότερα μετονομάστηκε σε «Διαδρομή»)

Ο Κώστα Φιλανδριανός σημειώνει ότι το  1967 ιδρύθηκε το Δημόσιο Ψυχιατρείο Τριπόλεως , και το 1972 το Ψυχιατρείο της Πέτρας Ολύμπου και ισχυρίζεται ότι αυτό «…  είχε κατά ένα τρόπο αντίκτυπο στη κατάσταση του Ψυχιατρείου Αθηνών που έπαψε να υφίσταται τη μεγάλη πίεση του παρελθόντος» Ο ισχυρισμός αυτός δεν είναι ορθός ( η πρακτική της χούντας να ασεβεί σε κάθε ανθρώπινο δικαίωμα  αύξησε τον αριθμό των εισαγωγών και όπως ήταν επόμενο και των νοσηλευομένων Την 14-3-1971  νοσηλευόντουσαν  2386 άρρωστοι την δε διετία 1970-1971 εισήχθησαν με τις ευλογίες του Χουντικού καθεστώτος 2793. (  Πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία από τις επιδημιολογικές μελέτες της Ερευνητικής Ομάδας που συντόνιζα θα δημοσιεύσω άλλη φορά)

Παραθέτω ποιο  κάτω πληροφορίες  που βρήκα στο βιβλίο του Φιλανδριανού που αφορούν ουσιώδεις ς μεταβολές που σημειώθηκαν στο προσωπικό του Νοσοκομείου.

Παραιτήθηκαν οι: Μπράμος Ιωάννης  δ/ντής του Ακτινολογικού (1968). Οι Φαρμακοποιοί  Ηλ.Κόντος και Καζαντζίδου Ερμοφίλη.( 1968) ) Ο  Βα¨ί τσος Ευστάθιος  Δ/ντής του Γυναικολογικού(1970). Ο Ροδόπουλος Αθαν. Δ/ντής του Σανατορίου (1971) . Ο Γαϊτάνος Ιωάννης Δ/ντής της Χειρουργικής.(1971) Ο  Πιστεύος Γεώργιος Δ/ντής Ψυχιατρικής Κλινικής 1972) .Ο  Νικητόπουλος Απόστολος Επιμελητής της Χειρουργικής(1973). Ο  Μωρα¨ίτης Ιωάννης  Δ/ντής της Παθολογικής το 1973(είχε διοριστεί το 1970)  .Ο  Κόκκορης Παν. Δ/ντής Ψυχιατρικής Κλινικής1973) . Ο Ανδρέας Καλούτσης ( Μεγάλη φυσιογνωμία  της   Ψυχιατρικής) Δ/ντής της Παιδοψυχιατρικής Κλινικής(1972). Ο Βλουμίδης Αντώνιος Δ/ντής του Οφθαλμολογικού (1974) Λίγο δε αργότερα (1975) Οι Χαρίσης Γεώργιος  Δ/ντής  της Φυματιολογικής και Στυλιανίδης Φίλ Δ/ντής του ΩΡΛαρυγγολογικού.

Αποβίωσαν οι: Γεράσιμος Λουκάτος , Δ/ντής της Παθολογικής (1968) και ο Αντώνης Παλαιολόγος  Δ/ντής Ψυχιατρικής Κλινικής(1972)

Προσλήφθηκαν: Η Φανή Λεμονίτου Διευθύντρια του Φαρμακείου (1969).  Ο Γ.Παπαγγελόπουλος  Δ/ντής του Γυναικολογικού(1970) Ο Ιωάννης Μαρτζούκος Δ/ντής της Φυματιολογικής Κλινικής .(1970). Ο Γεώργιος Σπαθάρας επιμελητής μέχρι τότε διορίστηκε Διευθυντής Ψυχιατρικής Κλινικής (1972).  Ο Χάρης Βαρουχάκης Δ/ντής Ψυχιατρικής Κλινικής (1972) . Ο Παν. Παναγάκος δ/ντής Χειρουργικής.(1972). Ο Δημήτρης Περάκης Δ/ντής Παθολογικής.(1974) Ο Οδυσσέας  Τζαβέλας Δ/ντής Ψυχιατρικής (1974) . Ο Ιωάν. Βαξεβάνογλου .Δ/ντής της Παιδοψυχιατρικής (1974 . Ο Γεώργιος Χαρίσης  Δ/ντής Φυματιολογικής (1974. Ο Χρ. Κοσιώνης  Δ/ντής Οφθαλμολογικού(1975) .Η Θεανώ Σέρελη-Ψαρέα Δ/ντρια του Οδοντιατρικού (1975)

 Εκτός από το βιβλίο  του Κ. Φιλανδριανού ,πολύτιμη πηγή πληροφοριών γι’ αυτή τη περίοδο της ιστορίας του  «Δαφνιού» , είναι ένα επίσης δυσεύρετο βιβλίο με τίτλο « Επετηρίς  του Κρατικού Θεραπευτηρίου Ψυχικών Παθήσεων Αθηνών 1969. – Η  Έκθεσις  των πεπραγμένων του». Συγγραφέας  μεγάλου μέρους  του και επιμελητής του βιβλίου αυτού είναι ο Ιωάννης Δάρας , Διοικητικός υποδιευθυντής του Νοσοκομείου τότε.

Γι’ αυτό  το βιβλίο θα μιλήσω εκτενώς άλλη φορά . Εδώ θα αναφερθώ σε κάποια ντοκουμέντα που περιλαμβάνονται στο βιβλίο , επειδή δίνουν μια καλή εικόνα της κατάστασης που υπήρχε τότε στο «Δαφνί», αλλά και του γενικότερου κλίματος που επικρατούσε.     

Σημειώνω λοιπόν:

1. Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου στο «Δαφνί» ήταν το 1969 , ο Μιχαήλ Σταυρόπουλος, Επίτιμος Πρόεδρος του Νομ. Συμβουλίου του Κράτους. Δεν μπορώ να θυμηθώ κάτι αξιόλογο να έπραξε πέραν του ότι  ενίσχυε  και πάντως δεν έβαζε τουλάχιστο εμπόδια στη δημιουργική προσπάθεια του Βασ. Κοσκινά . Θυμίζω όμως ότι το Δ.Σ. τότε δεν είχε ουσιαστικές αρμοδιότητες. Παρατηρώ επίσης ότι στο πρόλογό του  που δημοσιεύεται στο βιβλίο αποφεύγει επιμελώς τις υμνωδίες προς τη Χούντα , σε αντίθεση με ό,τι έπραξαν πολλοί συνάδελφοί μου  στις εκθέσεις πεπραγμένων τους που επίσης περιλαμβάνονται στο βιβλίο. Σημειώνω επίσης ότι ο Μιχαήλ Σταυρόπουλος  κατείχε πολύ μεγάλη θέση στην κρατική ιεραρχία πριν να αναλάβει τη θέση του Προέδρου του Δ.Σ.,  σε αντίθεση  με το συγχωρεμένο  Κώστα Ντέρο  ευνοούμενο της πρώτης Κυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου, που από ειδικευόμενο γιατρό,  τον είδαμε ξαφνικά Πρόεδρο του Διοικητικού του Συμβουλίου.

2. Στο  εισαγωγικό σημείωμα του Γιάννη Δάρα  γίνεται αναφορά σε πρόσωπα με σημαντικό ρόλο στην όλη εξέλιξη του Νοσοκομείου( Παμπούκης ,Κούζης , Χριστομάνος κ.α) και  παρέχεται η πληροφορία ότι από πολύ παλιά (1922)είχε επισημανθεί η ανάγκη της εργασιοθεραπείας  ,όπως επίσης από παλιά (1936) είχαν επισημανθεί οι συνέπειες από το διπλό ρόλο που                                                                                                                                                                                                                                                είχε αναλάβει το «Δαφνί». Δηλαδή  , όπως  προέβλεψε ο Παμπούκης επί  λέξει «… να εμφανίζει το ίδρυμα αυτό μίαν ανάμικτον μορφήν( ασύλου συγχρόνως και θεραπευτηρίου), τουτέστιν περιέπεσεν εις τοιαύτην μοιραίαν κατάστασιν ώστε να επιδιώκει δύο συγχρόνως σκοπούς , εκ των οποίων ο εις κάποτε  θα επεκράτει εις βάρος του άλλου ή οπωσδήποτε θα αντεγωνίζετο τον άλλον..»

Από το ίδιο εισαγωγικό σημείωμα αποδεικνύεται ότι η ιδέα της επικινδυνότητας των ψυχικά πασχόντων είχε διαβρώσει τους πάντες από παλιά.

Αξίζει να σημειώσουμε  εδώ σε πόσο υψηλούς τόνους  η ιδέα της "επικινδυνότητας " του ψυχικά πάσχοντος προσώπου, άδικα και ατεκμηρίωτα, διατρέχει το κείμενο ενός ανθρώπου που παρά τις ιδέες του αυτές, ως εργαζόμενος στο Δαφνί έκανε τη δουλειά του με αφοσίωση και ευσυνειδησία  και έκανε  ό,τι μπορούσε για να βελτιώσει τη ζωή και την τύχη των αρρώστων του Νοσοκομείου. Η άποψη της επικινδυνότητας των ψυχικά πασχόντων, από τους οποίους οι  «υγιείς» άλλοι έπρεπε να φυλαχτούν,  έβρισκε εύκολη θεσμοθέτηση στον Ποινικό Κώδικα και επέβαλλε σκληρή  εφαρμογή των σχετικών διατάξεων . Γράφει λοιπόν ο Δάρας "....λαμβάνεται μέτρον , προς εξασφάλισιν της κοινωνίας  εκ της νοσηράς συμπεριφοράς των καταστάντων επικινδύνων συνεπεία ψυχικής νόσου ατόμων....λαμβανομένου υπ' όψιν ότι ο ψυχικώς  νοσών , είναι διαρκώς επικίνδυνος εις την δημοσίαν ασφάλειαν , δέον να είπωμεν ότι  …ένεκα τούτου η φύλαξις των εγκληματησάντων  ψυχικώς πασχόντων καταλήγει να είναι ισόβιος.»

3. Βρίσκει κανείς πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για την οργάνωση του Νοσοκομείου ,τις προβλεπόμενες και τις υπάρχουσες θέσεις προσωπικού , οικονομικά στοιχεία,  ενδιαφέροντα δημογραφικά και επιδημιολογικά στοιχεία κτλ. Π.χ.:

* Στο «Δαφνί» υπήρχαν και λειτουργούσαν το 1969:

          Έξι Ψυχιατρικές Κλινικές.

          Η Πρώτη με Διευθυντή τον Δρ Περ. Νικολόπουλο.                                                                                                                                                                                                                                        

          Η Δεύτερη με Διευθυντή το Δρ Μανώλη Λιαναντωνάκη

          Η Τρίτη με Διευθυντή  τον Υφ.  Γεώργιο Πιστεύο

          Η Τέταρτη με Διευθυντή τον Υφ. Παν Κόκκορη

          Η Πέμπτη με Διευθυντή τον Υφ. Νίκο Ρασιδάκη

          Η Έκτη με Διευθυντή τον Υφ. Αντώνη Παλαιολόγο

 Λειτουργούσαν επίσης:

     Το τμήμα χρονίως πασχόντων με Διευθυντή το Δρ Ηλία Φράγκο

     Η Νευρολογική Κλινική με Διευθυντή το Δρ Ιωάννη Δουζένη

     Η Παιδική Ψυχιατρική Κλινική με Διευθυντή τον Ανδρέα Καλούτση 

     Η Κλινική Αλκοολικών Τοξικομανών με Διευθυντή τον Παν Ραπίδη

     Η Παθολογική Κλινική που διηύθυνε η Επιμελήτρια  Μέλα Μακρή

     Η Χειρουργική Κλινική με Διευθυντή το Δρ Ιωάν. Γαϊτάνο

     Η Φυματιολογική Κλινική με Διευθυντή τον Δρ. Α. Ροδόπουλο

     Το Γυναικολογικό Ιατρείο με Διευθυντή τον Ε.  Βα¨ίτσο

     Το Οφθαλμολογικό Ιατρείο με Διευθυντή τον Δρ Αντ.  Βλουμίδη

     Το Ωτορινολαρυγγολογικό ιατρείο. με Διευθυντή τον Φιλ. Στυλιανίδη

     Το Ηλεκτροεγκεφαλικό Εργαστήριο με Διευθυντή τον Αθαν Σιγαλό

      Το Μικροβιολογικό Εργαστήριο με διευθύντρια την Δρ Α. Γραικούση

      Το Ακτινολογικό Εργαστήριο με Διευθυντή τον Γ. Καπάνταη

      Το Οδοντιατρείο Με Διευθυντή τον Ν. Παντελεημονίτη

      Το Φαρμακείο  με Διευθύντρια τη Φανή Λεϊμονίτου

     Υπήρχαν ακόμη:

      Η Κοινωνική Υπηρεσία  με Υπεύθυνη τη Ρούλα Περιστερίδου

       Η Απασχολησιοθεραπεία  με Προϊστάμενες την Β. Μαλικούρτη για το Τμήμα             Θεραπευτικής Απασχόλησης  και την Μ. Γκρίλλα για το Τμήμα Βιοτεχνικής Απασχόλησης .   

        .

4. Από τα πολύ ενδιαφέροντα  επιδημιολογικά στοιχεία σημειώνω ως παράδειγμα τα εξής:

*  Την 1-1-1969 υπήρχαν στο «Δαφνί» 2.246 άρρωστοι. Την 31-12-1969 οι άρρωστοι ήταν 2.393 , δηλαδή  147 περισσότεροι, παρ’ όλο που στη διάρκεια του έτους 143 άρρωστοι είχαν πεθάνει.( Το αιώνιο πρόβλημα του υπερπληθυσμού).

* Στη διάρκεια του έτους εισήλθαν 1344 άρρωστοι και εξήλθαν 1054 ,δηλαδή  290 λιγότεροι.. Είναι προφανής η φρικτή διαπίστωση, ότι  αν δεν υπήρχαν τόσο πολλοί  άδικοι θάνατοι οι συνθήκες νοσηλείας για όσους επέζησαν θα ήταν ακόμη χειρότερες.( Σημειώνω εδώ  ότι και ο Μανώλης Σκουλάκης ,Υπουργός Υγείας σε Κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου είχε επικαλεστεί ανάλογα ευρήματα,  ως επιχείρημα για να προβλέψει  ,ο αθεόφοβος,  τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης στο Ψυχιατρείο της Λέρου. Τα γεγονότα βέβαια διέψευσαν  την άστοχη και αναίσθητη πρόβλεψη του υπουργού για το Ψυχιατρείο της Λέρου. Γιατί οι θάνατοι στη Λέρο συνεχώς αυξανόντουσαν ,   οι άθλιες συνθήκες που επικρατούσαν εκεί  συνεχώς χειροτέρευαν και φυσικά   ευνοούσαν την αύξηση του αριθμού  των θανάτων) 

* Από τους 1344 εισελθόντες ασθενείς, οι 787 ( 58,5% )εισήλθαν για πρώτη φορά. Και από αυτούς μόνο οι 237 ( 30,1% ) κατοικούσαν στο Νομό Αττικής.

* Ο αριθμός των θανάτων, οι αιτίες τους και η ηλικία των θανόντων είναι προφανώς ουσιώδεις δείκτες των συνθηκών νοσηλείας που επικρατούσαν παρά τις προσπάθειες του Κοσκινά  Τα στοιχεία δεν είναι καθόλου καλά. Μαθαίνουμε π.χ.  ότι 20  από τους 147 θανόντες πέθαναν από «ζωική  εξάντληση» , ότι   24 από τους θανόντες ήταν ηλικίας μικρότερης των 50 ετών και επίσης ότι 14 άρρωστοι πέθαναν από άγνωστη αιτία και χρειάστηκε να νεκροτομηθούν.

Στο Ιστολόγιό μου υπάρχουν τα σχετικά  με την χρονική αυτή περίοδο αποσπάσματα από το Βιβλίο του Κώστα Φιλανδριανού και επίσης  από το βιβλίο του Δάρα ,ο Πίνακας με τα κτήρια που υπήρχαν τότε στο «Δαφνί».