το νομοθετικο διαταγμα 104/73 . ενας νομος της χουντας ακλονητος και εν καιρω δημοκρατιας. ολη η ιστορια των αγωνων του κ.θ.ψ.π.α. απο το 1973 μεχρι σημερα κοντρα στους ψυχιατρικους νομους .τετραδια ψυχιατρικης - τευχος 2 αυγουστος 1984

Πειραιάς 16 Ιουλίου 2018

Έπεσε στην αντίληψή μου εσχάτως, ότι στο ηλεκτρονικό περιοδικό  “The Art of Crime” που εκδίδει το « Εργαστήριο Ποινικών και εγκληματολογικών Ερευνών» της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών , δημοσιεύτηκε  το  Μάιο του 2018 μια μελέτη με τίτλο: «Ακούσιες νοσηλείες στην Ελλάδα: από την ανάγκη της θεραπείας στο θάνατο των δικαιωμάτων» .

Τη μελέτη υπογράφουν ο συνάδελφος  κ. Στέλιος Στυλιανίδης , ψυχίατρος , ψυχαναλυτής- Ομαδικός Αναλυτής, Καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής- Τμήμα Ψυχολογίας  Παντείου Πανεπιστημίου , Επιστημονικός Σύμβουλος της ΕΠΑΨΥ, και η κ. Αιμιλία Πανάγου , Ψυχολόγος, Ειδική Επιστημονική Συνεργάτης του Συνηγόρου του Πολίτη, Υποψηφία Διδάκτωρ του Τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου.

Χαιρετίζω το γεγονός ότι υπάρχουν ακόμα άνθρωποι, που ενδιαφέρονται για τους ψυχικά πάσχοντες και τα παθήματά τους και  υπερασπίζονται τα δικαιώματά τους.  Και θέλω να ελπίζω ότι ,με την επιρροή που διαθέτουν  εκεί που λαμβάνονται οι αποφάσεις , θα συντελέσουν στην ουσιαστική κατοχύρωση αυτών των δικαιωμάτων και όχι στην κατάψυξή τους ,για μερικές δεκαετίες ακόμα  ,πίσω από θεσμοθετημένες διακηρύξεις  που κανείς όμως δεν θέλει να εφαρμόσει. Με την ευκαιρία δε,  εύχομαι στη φίλη – ελπίζω ακόμα-  Αιμιλία,   ταχεία ευόδωση των επιστημονικών της  προσδοκιών και στο συνάδελφο Στέλιο , παλιό μου φίλο και συνοδοιπόρο στις πρώτες προσπάθειες για μια αληθινή ψυχιατρική μεταρρύθμιση ,   επιτυχία στους σχεδιασμούς και τις επιδιώξεις του , παρά την επανειλημμένα δηλωθείσα και συνεχιζόμενη ριζική αντίθεσή μου προς τις δικές του απόψεις  και πρακτικές  γι’ αυτές τις ιδιόμορφες   οργανώσεις  που ονομάζονται  Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) και που όμως χρηματοδοτούνται  από  το Κράτος.

Η αξιόλογη και εμπεριστατωμένη  εν πολλοίς αυτή μελέτη παρουσιάζει , όμως, ένα μείζον επιστημονικό κενό και ταυτόχρονα δεοντολογικό ατόπημα. Και συγκεκριμένα: Από τη μια μεριά  οι συγγραφείς  ορθά διαπιστώνουν  ότι « η σχέση ανάμεσα στο σύστημα δικαιοσύνης  και το ιατρικό σύστημα έχει μια ενδιαφέρουσα ιστορική γενεαλογία»  και  επίσης  ότι πρόκειται για « μια σχέση η δυναμική εξέλιξη της οποίας αντανακλά κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις, συγκρούσεις , ανακατατάξεις  και αναδιαρθρώσεις». Από την άλλη όμως ακροθιγώς μόνο και  επί τροχάδην , και όχι πάντοτε σωστά , αναφέρονται σ’ αυτή την « ιστορική γενεαλογία»  και σχεδόν παραλείπουν πλήρως να αναφερθούν  στις  «κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις , συγκρούσεις , ανακατατάξεις και αναδιαρθρώσεις» , για το διάστημα  από την πτώση της Χούντας μέχρι και την ψήφιση του Νόμου 2071/92  , αλλά και μετά την ψήφιση του Νόμου αυτού  που  ουδέποτε εφαρμόστηκε  και που τώρα ετοιμάζεται η «επικαιροποίησή» του.

Για την αποκατάσταση λοιπόν της ιστορικής αλήθειας και επειδή πιστεύω ότι δεν είναι και τόσο σωστό να αγνοούμε το έργο των άλλων , όταν προβάλλουμε το δικό μας, θεωρώ αναγκαίες κάποιες επισημάνσεις και διορθώσεις . Και βέβαια πρέπει  εξ αρχής να δηλώσω και να πω ότι τα χρόνια της σκληρής αντιπαράθεσης  με το ιατρικό και δικαστικό κατεστημένο για την ανατροπή του χουντικού κατασκευάσματος  που επιγραφόταν Νομοθετικόν Διάταγμα 104/73, και των αγώνων  για την υπεράσπιση των αρρώστων μας που βασανιζόντουσαν στο «Δαφνί» και πέθαιναν αγνοημένοι και αβοήθητοι ,  οι συνεργάτες μου και εγώ δεν είχαμε χρόνο ούτε και διάθεση για την προβολή  της δουλειάς μας .Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι θα ανεχόμαστε αιωνίως  να παραγνωρίζεται ή να υποβαθμίζεται .

Εξ άλλου πιστεύω ότι κανέναν  δεν ωφελεί η επιλεκτική μνήμη και η αγνόηση της  ιστορίας  .(Φαινόμενα που ανησυχητικά ακμάζουν στην εποχή της παρακμής που ζούμε). Αντίθετα βλάπτουν   πολύ, όσους αναζητούν την αλήθεια και  την αξιόπιστη καταγραφή της εξέλιξης των πραγμάτων και  όσους  θέλουν να βασίσουν τις προτάσεις τους για το καλλίτερο και στα διδάγματα του παρελθόντος. Θέλω λοιπόν  να θυμίσω σε όσους  ξεχνούν  και  να γνωρίσω σε όσους δεν τις γνωρίζουν  κάποιες αλήθειες. Και επίσης να διορθώσω σημαντικές ανακρίβειες.

Δεν είναι λοιπόν αληθές αυτό που γράφουν,   ότι  δηλαδή « Ήδη από τη δεκαετία του 1980 διατυπώθηκαν ενστάσεις για το θεσμικό πλαίσιο για τον ακούσιο ψυχιατρικό εγκλεισμό( Αλεξιάδης 1983 και 1984, Μανιτάκης 1983 , Βαρουχάκης 1984). Το ν.δ. 104/1973 και η  Γ2β/3036  της 20-11/31-12/73 Απόφαση του Υπουργού Κοινωνικών Υπηρεσιών δίκαια θεωρήθηκαν ότι κινούνται εκτός των ορίων του Συντάγματος και των διατάξεων  της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου…».  Επίσης δε δεν είναι ορθή η διάταξη των ονομάτων  (Αλεξιάδης, Μανιτάκης , Βαρουχάκης). Το  όνομα Βαρουχάκης έπρεπε να τεθεί πρώτο .Κι’ αυτό  επειδή η αλήθεια είναι  άλλη. Είναι δε ότι  πολύ πριν από το 1983   κάποιοι  που δούλευαν  στο «Δαφνί» ,αλλά κυρίως μια  μικρή ομάδα ψυχιάτρων που συντόνιζε ο  τρίτος αναφερόμενος  Βαρουχάκης    , αγωνιζόντουσαν επί χρόνια  για τη κατάργηση του Χουντικού ν.δ. 104/73, που υπογράφει ο δικτάτωρ Γεώργιος Παπαδόπουλος και που δημοσιεύτηκε στις 11 Αυγούστου του 1973 , της Υπουργικής Απόφασης Γ2β/3036  που υπογράφει ο Υπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών της Χούντας  Χαράλαμπος Γεωργιόπουλος και δημοσιεύτηκε  στις 20 Νοεμβρίου του 1973, αλλά και  της Υπουργικής Απόφασης Α2β 5345 της 20^ης Νοεμβρίου του 1978 που δυστυχώς και εν  καιρώ Δημοκρατίας υπογράφει ο Υπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών Σπυρίδων Δοξιάδης.

Αυτό το θεσμικό κατασκεύασμα αγωνιστήκαμε  να ανατρέψουμε  εμείς  και μόνο εμείς που δουλεύαμε  στο «Δαφνί» και όχι άλλοι . Εμείς  που ζούσαμε στο πετσί μας την απανθρωπιά του Ασύλου,  στα πέτρινα χρόνια που ακολούθησαν τη Χούντα και τη νοοτροπία της, όταν  χιλιάδες άνθρωποι στον κρανίου τόπο που δουλεύαμε , ζούσαν εκεί  κάθε μέρα το θάνατό τους, εξουδετερωμένοι ψυχικά και βιολογικά. Και αγωνιστήκαμε  επί χρόνια όχι λίγα , μόνοι και απομονωμένοι και όχι σπάνια χλευαζόμενοι. Και σε περιόδους όπου η συντριπτική πλειοψηφία των ψυχιάτρων της χώρας απείχε, η επίσημη πανεπιστημιακή ψυχιατρική αιδημόνως σιωπούσε και αντιμετώπιζε με πατερναλιστική συγκατάβαση εμάς τους «ασυλιακούς» ψυχιάτρους , και η νομική κοινότητα ( νομικοί, εισαγγελείς και δικαστικοί) ανεχόταν ή και υποδαύλιζε  μια φρικτή πραγματικότητα .

Σκοπεύω λοιπόν  να παρουσιάσω  όσο μπορέσω ποιο  σύντομα  συστηματικά και με λεπτομέρειες  την αληθινή ιστορία της Ψυχιατρικής Νομοθεσίας  στη χώρα μας  και  τον πρωτοποριακό ρόλο εργαζομένων του Νοσοκομείου  μας.  Προς  το παρόν  παραπέμπω στις σχετικές αναρτήσεις μου στο ιστολόγιό μου . Αναδημοσιεύω δε  σήμερα  αυτούσιο το σχετικό άρθρο μου στο  Δεύτερο Τεύχος των «Τετραδίων Ψυχιατρικής» τον Αύγουστο  του 1984 με τον πλήρη  τίτλο του .« Το Νομοθετικό Διάταγμα 104/73: Ένας Νόμος της Χούντας  ακλόνητος και εν καιρώ Δημοκρατίας» . Όλη η ιστορία των αγώνων του Κ.Θ.Ψ.Π.Α από το 1973  μέχρι σήμερα κόντρα στους ψυχιατρικούς νόμους.» Σημειώνω  ότι το άρθρο μου αυτό διεσώθη και περιλαμβάνεται   στην  εκτεταμένη βιβλιογραφία που αναφέρουν οι Στυλιανίδης και Πανάγου ,  με πολύ ελλιπή όμως τον τίτλο του. σε σημείο που το αποσυνδέει από την ιστορική εξέλιξη του θέματος  και το πρωταρχικό ρόλο των εργαζομένων στο «Δαφνί» στη διαμόρφωση  και τη πορεία των γεγονότων.

Παρακαλώ την κ. Πανάγου και τον κ.Στυλιανίδη να ξαναδιαβάσουν και με μεγαλύτερη τώρα  προσοχή το άρθρο μου  αυτό  όπως και το άλλο σχετικό άρθρο μου με τίτλο : « Οι  περιπέτειες  του Νόμου 2071» που δημοσιεύτηκε στον Τόμο  « ΑΚΟΥΣΙΑ ΝΟΣΗΛΕΙΑ ΨΥΧΙΚΑ ΑΣΘΕΝΩΝ . Ιατρικά και νομικά ζητήματα στην εφαρμογή του ν. 20171/92» που επιμελήθηκε ο συνάδελφος κ. Νίκος Μπιλανάκης . (Το ίδιο παρακαλώ να κάνει και ο κ. Μπιλανάκης που μετέχει στην Ομάδα εργασίας για την « επικαιροποοίησή» του.)

Και κάτι ακόμη θεωρώ αναγκαίο να πω: Οι ελπίδες μου για το καλλίτερο είναι λίγες και πολλοί οι φόβοι μου για το χειρότερο .Γιατί η συγκυρία δεν είναι καλή. Το πολιτικό προσωπικό της χώρας  έχει άλλες προτεραιότητες ( Ουδέποτε άλλωστε ήταν ιδιαίτερα πρόθυμο να θεσμοθετήσει  αλλά και να εξασφαλίσει  την εφαρμογή μέτρων που θα υπεράσπιζαν τα συμφέροντα και τα δικαιώματα  των ψυχικά πασχόντων.) Η κοινωνία δε των πολιτών εξακολουθεί να διακατέχεται από βαθιά ριζωμένες  προκαταλήψεις , καθημαγμένη δε τώρα  από την οικονομική ( και ηθική) κρίση που μαστίζει τη χώρα, είναι απρόθυμη και ανίκανη να αναλάβει το υλικό και ηθικό κόστος που συνεπάγεται η αληθινή και ουσιαστική συμμετοχή στην οδύνη του άλλου και να πιέσει την πολιτεία στη θεσμοθέτηση τέτοιων μέτρων.

 Φοβάμαι λοιπόν πολύ μήπως επικρατήσουν  τώρα  και επισήμως ( μετά από 25 χρόνια) η άποψη του Εισαγγελέα Πρωτοδικών Αθηνών  που απεφάνθη  με έγγραφό του τον Νοέμβρη του 1993 ότι «… η εφαρμογή των άρθρων  93 επ. του ν. 2071/92  είναι αδύνατη . Εξακολουθούν δε να ισχύουν οι διατάξεις  του ΝΔ 104/73…»  και επίσης η ταυτόσημη προς  αυτή  πρακτική  των « πλην ενός» διευθυντών ψυχιάτρων του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής.

Απευθύνομαι λοιπόν και παρακαλώ τα μέλη της Ομάδας Εργασίας  που ανέλαβε την επικαιροποίηση του Νόμου 2071/92, ιδιαίτερα  δε τους φίλους κ. Κοσμάτο, κ. Πανάγου και κ. Μπιλανάκη, αν δεν μπορέσουν να πετύχουν ρυθμίσεις που θα εξασφαλίζουν  και θα επεκτείνουν τα δικαιώματα των  αρρώστων, να εξασφαλίσουν  τουλάχιστο τα εξής στοιχειώδη:

1. Να αντικατασταθεί το  ασύνταχτο και πονηρό «μπορεί να διατάξει»  της παρ. 4, εδ. 2 του άρθρου 96 από το ορθό « χωρίς να διατάξει».

2. Να απαλειφθεί η διάταξη του άρθρου 95 που ορίζει ότι  ακούσια  νοσηλεία  επιτρέπεται  και όταν : « Η νοσηλεία ασθενή που πάσχει από ψυχική διαταραχή είναι απαραίτητη για να αποτραπούν πράξεις βίας κατά του ιδίου ή τρίτου» . Σημειώνω ότι την απάλειψη  αυτής της διάταξης  είχα  ήδη προτείνει στην ομάδα εργασίας  που εισηγήθηκε το Νόμο 2071/92  αλλά μόνο άλλος ένας την υποστήριξε τότε.

3. Να προστεθεί διάταξη που να ορίζει αυτό που από το 1980 είχε προτείνει η Ομάδα που συντόνιζα στο «Δαφνί» στο Διοικητικό του Συμβούλιο. Δηλαδή  οι εισαγωγές να διαχωριστούν σε  « Εκούσιες» κα σε «Μη Εκούσιες»  και να δοθεί ο ακόλουθος ορισμός στις δεύτερες. « Μη εκούσια» είναι η εισαγωγή που γίνεται  όχι μόνο εναντίον της βούλησης του ικανού να δηλώσει τη βούλησή του  αλλά και αυτή  που γίνεται εν αγνοία της βούλησης του ανικάνου να δηλώσει τη βούλησή του ( όπως πχ. σε περιπτώσεις ανοϊκών ή  βαθιά  νοητικά υπολειπομένων προσώπων). Θα αποφευχθεί έτσι η εκτεταμένη παρανομία  που  ακόμη συνεχίζεται να νοσηλεύονται δηλαδή  σε Μονάδες Ψυχικής Υγείας πρόσωπα σε προφανή αδυναμία να δηλώσουν οποιαδήποτε βούληση  και για τα όποια όμως  ο Νόμος απαιτεί να υποβάλλουν σχετική αίτηση .

4 . Να εκδοθεί επί τέλους έστω και μετά από 26 χρόνια ερμηνευτική εγκύκλιος των διατάξεων του ισχύοντος νόμου. Η κ. Πανάγου γνωρίζει ότι σχετική προεργασία  υπάρχει και ίσως είναι ακόμη χρήσιμη. Θα αναρτήσω  σύντομά το σχέδιο  ερμηνευτικών  οδηγιών που είχα προτείνει  ήδη από το 1992, με τις αναγκαίες προσθήκες και διορθώσεις.

Αυτά προς το παρόν και θα επανέλθω.