νομος 4509/2017. σχολια και προτασεις

Στο Νομικό Περιοδικό «Συνήγορος» και στο Τεύχος124 –Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017 δημοσιεύτηκε μελέτη του Κυρίου Νίκου Βιτώρου , νομικού επιστήμονα , που αναλύει και σχολιάζει τις διατάξεις  του Νόμου 4509/2017 με τη μορφή  που τελικά ψηφίστηκε και επιγράφεται « Μέτρα θεραπείας ατόμων που απαλλάσσονται από την ποινή λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής».

Έστειλα στο περιοδικό την κατωτέρω επιστολή με την ελπίδα να δημοσιευτεί και να ενημερωθούν έτσι οι αναγνώστες του για το πώς εφαρμόζεται στην πράξη ο Νόμος αυτός και επίσης με την ελπίδα η ενδιαφέρουσα αυτή μελέτη του Κυρίου Βιτώρου και η δική μου παρέμβαση να εγκαινιάσει μια συνεργασία νομικών και εργαζομένων στη Ψυχική Υγεία προς όφελος και των εμπλεκομένων νομικών, ψυχιάτρων  και των άλλων εργαζομένων στις Μονάδες Ψυχικής  και βέβαια των νοσηλευομένων προσώπων

Χάρης Βαρουχάκης

Ψυχίατρος, Πρώην Διευθυντής της Ιατρικής Υπηρεσίας του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής

Γρηγορίου Ε΄23 , Πειραιάς

Τηλ. 210- 4171681 E-mail  bxaris@otenet.gr

Πειραιάς  9 Νοεμβρίου 2018

                                          Προς

             Το Περιοδικό «ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ»

Στο Τεύχος124 δημοσιεύτηκε  μελέτη του Κυρίου Νίκου Βιτώρου  με τίτλο  « Οι ποινικού ενδιαφέροντος διατάξεις του Νόμου 4509/2017»

Η πολύ ενδιαφέρουσα αυτή μελέτη με την οποία αναλύονται και σχολιάζονται  οι διατάξεις του Νόμου αυτού θα βοηθήσει νομίζω πολύ στην ορθή εφαρμογή του ( που άρχισε ήδη με όχι καλούς οιωνούς  στο «Δαφνί» ) και επίσης  στη σύνταξη μιας ερμηνευτικής εγκυκλίου που θα υπερασπίζεται τα δικαιώματα και θα είναι προς όφελος των αρρώστων όπως άλλωστε είναι και το πνεύμα του νόμου.

Πλην των εισαγγελικών, δικαστικών και δικηγορικών λειτουργών όμως , είναι  σταθερή και βαρύνουσας σημασίας  και  η εμπλοκή των  ψυχιάτρων   σε όλα τα στάδια εφαρμογής του Νόμου. Συνεπώς  η συνεργασία νομικών και ψυχιάτρων είναι απολύτως απαραίτητη για την ορθή ερμηνεία  των διατάξεων του νόμου ,ιδία δε κατά την εφαρμογή του σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση πάσχοντος που κρίθηκε ότι   εμπίπτει σε αυτές .

Νομίζω λοιπόν ότι θα συμπλήρωνε την  προσπάθεια του Κυρίου Βιτώρου η παράθεση  και των επί του θέματος απόψεων ενός ψυχιάτρου  που επί σειρά ετών λόγω της θεσμικής του θέσης ( Διευθυντής της Ιατρικής Υπηρεσίας στο μεγαλύτερο Ψυχιατρείο της χώρας )  υποχρεώθηκε  να υποστεί  και να αντιπαλέψει   τα κενά και τις στρεβλώσεις  ενός νομικού πλαισίου  ,που ήταν αντίθετο στα δικαιώματα και το θεραπευτικό συμφέρον πασχόντων προσώπων, τα οποία είχε καθήκον να θεραπεύσει.

Ελπίζω εξ άλλου ότι έτσι  θα μπορούσε  ίσως να ξεκινήσει  από το περιοδικό σας μια συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων μεταξύ νομικών και ψυχιάτρων  που  θα οδηγούσε  να φωτιστούν πολλές , σκοτεινές ακόμη, πλευρές ενός εξαιρετικά πολύπλοκου και πολυσύνθετου προβλήματος και στη διατύπωση προτάσεων που θα έτειναν τελικά στη βελτίωση του Νόμου . Ίσως δε να ξεκινήσει  και μια ανάλογη συνεργασία επί ενός άλλου μείζονος και επίσης πολυσύνθετου προβλήματος , που αφορά τον ακούσιο εγκλεισμό σε ψυχιατρικά νοσοκομεία  ψυχικά πασχόντων προσώπων. Για τα πρόσωπα αυτά ισχύει ,υποτίθεται , ο Νόμος 2071/1992, ο οποίος  όμως ουδέποτε εφαρμόστηκε  και  του οποίου τώρα  επίκειται η «επικαιροποίηση».

 Ιδού λοιπόν οι απόψεις μου συνοπτικά. ( Αναλυτικά τις έχω εκθέσει σε σχετικό υπόμνημα που είχα υποβάλλει αρμοδίως, όταν  ο Νόμος βρισκόταν ακόμη στο στάδιο του σχεδίου,  και το οποίο όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να βρει  στο ιστολόγιό μου « Εν Ασύλω» . Κάποιες από τις επισημάνσεις μου ενσωματώθηκαν στο τελικό κείμενο , άλλες όμως, που κυρίως αφορούσαν τις προτάσεις μου για τη βελτίωση του νομοσχεδίου,  όχι).  

1. Η λέξη «ατόμων» στον τίτλο του Νόμου θα πρέπει να αντικατασταθεί από τη λέξη «προσώπων» .  ( Από τα έμβια όντα,  που όλα περιλαμβάνουν άτομα , πρόσωπο έχει μόνο ο άνθρωπος  και η αναβίωση του προσώπου που πάσχει είναι το κύριο μέλημα της θεραπείας.)

2. Ο Νόμος εξαιρεί  τις περιπτώσεις  « εγκλημάτων  κατά της ιδιοκτησίας  και της περιουσίας  που δεν εμπεριέχουν χρήση βίας ή απειλή βίας.»  Υπάρχουν όμως και άλλα εγκλήματα για τα οποία  προβλέπεται ποινή μεγαλύτερη του έτους, τα οποία  όμως δεν συνεπάγονται άσκηση βίας ή απειλή βίας (π.χ. νόθευση εκλογής , διέγερση, ελευθέρωση φυλακισμένου , προσβολή συμβόλων, δυσφήμιση ,διγαμία, φθορά ηλεκτρονικών δεδομένων κ.τ.λ.) και τα οποία επίσης νομίζω θα έπρεπε  να εξαιρεθούν.

3.Η διάταξη που ορίζει ότι  τα μέτρα επιβάλλονται όταν το δικαστήριο κρίνει ότι υπάρχει κίνδυνος αν ο δράστης αφεθεί ελεύθερος να  τελέσει και άλλα τουλάχιστο ανάλογης βαρύτητας εγκλήματα, μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα.  Π.χ  τι θα αποφασίσει  το δικαστήριο σε περίπτωση εμπρησμού από τον οποίο  επήλθε θάνατος ανθρώπου,  εάν κρίνει  ,ότι αν αφεθεί  ελεύθερος ο πάσχων, υπάρχει  μεν κίνδυνος να προκαλέσει εμπρησμό αλλά με πιθανό  αποτέλεσμα όχι το θάνατο ανθρώπου , αλλά μόνο υλικές ζημιές;  Σημειώνω ότι στην πρώτη περίπτωση ο νόμος προβλέπει ισόβια κάθειρξη, ενώ  στη δεύτερη φυλάκιση. Νομίζω λοιπόν  ότι περισσότερο δόκιμη θα ήταν η διατύπωση : « …και  άλλα εγκλήματα βίας κατά προσώπων ή πραγμάτων»

4. Νομίζω ότι ασάφεια και απροσδιοριστία , που δημιουργούν ερμηνευτικά προβλήματα ,  διέπουν τις διατάξεις που αναφέρονται στη διάρκεια  του θεραπευτικού  μέτρου,

Ιδού κάποια σχετικά παραδείγματα που αναφέρονται  ενδεικτικά  σε ψυχικά πάσχοντα  που διέπραξε ανθρωποκτονία και το δικαστήριο κρίνει ότι αν αφεθεί ελεύθερος υπάρχει κίνδυνος  να τελέσει και άλλη ή και άλλες ανθρωποκτονίες. Το δικαστήριο προφανώς  ορίζει τη διάρκεια  του θεραπευτικού μέτρου τα πέντε έτη  που είναι και ο μέγιστος χρόνος που επιτρέπει ο νόμος, τη δε εκτέλεσή του  αναθέτει  πιθανότατα  στο προβλεπόμενο ειδικό τμήμα δημοσίου ψυχιατρικού νοσοκομείου.( Στο «Δαφνί» έχει ήδη αρχίσει να εφαρμόζεται αυτή η πρακτική,  αν και το  ειδικό  αυτό τμήμα  βρίσκεται ακόμη στις καλένδες και κανείς ακόμα δεν ξέρει ποια κτηριακή μορφή θα έχει, πόσους πάσχοντες θα νοσηλεύει , που θα κτιστεί ,τι έκταση θα καταλαμβάνει  και πως θα λειτουργεί .  Δεν είναι όμως σαφές  ποια θα είναι η τύχη του πάσχοντα μετά από αυτή τη πρώτη απόφαση  του Δικαστηρίου:  Θα παραμείνει έγκλειστος  τουλάχιστο για τα πέντε αυτά χρόνια  μέχρις ότου δηλαδή το Τριμελές Πλημμελειοδικείο αποφασίσει τότε για την περαιτέρω  τύχη του  όπως ορίζει η παράγραφος 1 του άρθρου 2;  Ή θα αφεθεί ελεύθερος  μετά από λίγους μήνες όπως ορίζει η παράγραφος 2, αν το Τριμελές Πρωτοδικείο έτσι κρίνει όπως  επίσης του επιτρέπει ο νόμος;  Ή θα παραμείνει  ισόβια έγκλειστος όπως το επιτρέπει η παράγραφος 1 που ορίζει  ότι « ..κατ’ εξαίρεση είναι δυνατή η παράταση του χρόνου  διάρκειας του θεραπευτικού μέτρου  πέραν των ανωτάτων χρονικών ορίων…» ; ( Θα μπορούσε βέβαια να αντιτάξει κανείς ότι ο νόμος ορίζει επίσης  ότι «…Ο συνολικός χρόνος διάρκειας του θεραπευτικού μέτρου δεν μπορεί να υπερβαίνει τη διάρκεια του ανωτάτου ορίου της ποινής που προβλέπεται στο νόμο για την πράξη που τέλεσε ο θεραπευόμενος. Στη περίπτωση που αναφέρω όμως ό νόμος προβλέπει ισόβια κάθειρξη.  Προφανώς λοιπόν  και το μέτρο μπορεί να είναι η ισόβια νοσηλεία και  πραγματικά ισόβιος εγκλεισμός ,αφού  οι ψυχικά πάσχοντες  δεν έχουν δικαίωμα  να επικαλεστούν τις ευεργετικές διατάξεις που ισχύουν για τους μη πάσχοντες που  έχουν καταδικαστεί  και μάλιστα πολλές φορές  σε ισόβια κάθειρξη .

Επίσης δεν είναι σαφές  τι θα πρέπει να αποφασίσει το Δικαστήριο  εάν κρίνει  ότι  αν αφεθεί ο πάσχων ελεύθερος  δεν υπάρχει μεν κίνδυνος να τελέσει πάλι ανθρωποκτονία  , αλλά  υπάρχει κίνδυνος   να τελέσει πολύ  μικρότερης  βαρύτητας εγκλήματα , όπως π.χ. της σωματικής βλάβης.  Θα μπορούσε  μήπως σε μια τέτοια ακραία αλλά πιθανή  περίπτωση  να επιβάλει το πολύ ελαφρύ   θεραπευτικό μέτρο  της  «υποχρεωτικής θεραπείας και παρακολούθησης σε εξωνοσοκομειακή  Μονάδα Ψυχικής Υγείας και να ορίσει μάλιστα τη διάρκειά του  μόνο σε τρείς μήνες;.

Φρονώ ότι όλα αυτά τα παράδοξα και ακραία  θα μπορούσαν να αποφευχθούν από μια προσεκτικότερη διατύπωση των σχετικών διατάξεων, σε σημαντικό δε βαθμό  από την αντικατάσταση της διατύπωσης  « τουλάχιστον ανάλογης βαρύτητας εγκλήματα» με τη διατύπωση « εγκλήματα βίας κατά προσώπων ή πραγμάτων»

Η δική μου δε  γνώμη  ως προς  τη διάρκεια του θεραπευτικού μέτρου είναι ότι ο πάσχων θα πρέπει να παραμείνει νοσηλευόμενος για όσο χρόνο ορίσει το δικαστήριο ακολουθώντας την πρόταση της προηγηθείσας πραγματογνωμοσύνης  εάν είναι ομόφωνη  ή κατά την κρίση του εάν δεν είναι. Μόνο δε μετά το πέρας  αυτού του χρόνου να   επανεξετάζεται  κάθε χρόνο  ή και συντομότερα να αποφασίζεται η περαιτέρω διάρκεια του μέτρου

5. Νομίζω επίσης ότι προβλήματα μπορούν να δημιουργηθούν από τις τροποποιήσεις διατάξεων του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας που  προβλέπονται από τα άρθρα  4,5,6  του νόμου, που προβλέπουν και υποχρεώνουν την εφαρμογή από το δικαστικό συμβούλιο  θεραπευτικών μέτρων  ως περιοριστικό όρο  «για τους κατηγορούμενους που  εμφανίζουν ψυχική  ή διανοητική διαταραχή» .  Χωρίς όμως να διευκρινίζεται,  εάν το δικαστικό συμβούλιο μπορεί να αποφασίσει και χωρίς να έχει πραγματοποιηθεί  ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη  . Βέβαια το άρθρο  1 στη παράγραφο 4  προβλέπει   ότι  « οι προϋποθέσεις επιβολής  του μέτρου βεβαιώνονται με μία τουλάχιστο πραγματογνωμοσύνη που πραγματοποιείται αμέσως  μετά τη σύλληψη..…». Γνωρίζω όμως ότι τουλάχιστο  στο «Δαφνί» αυτή η διάταξη δεν εφαρμόστηκε και εισήχθη εκεί και νοσηλεύεται  πρόσωπο με τουλάχιστο περίεργες διαδικασίες. Ζήτησα από τη Διοίκηση του Νοσοκομείου , επικαλούμενος  το εύλογο ενδιαφέρον μου για τα όσα ενδεχομένως παράνομα συμβαίνουν στο Νοσοκομείο του οποίου υπήρξα Διευθυντής της Ιατρικής Υπηρεσίας ,να πληροφορηθώ τι ακριβώς συνέβη στη συγκεκριμένη  περίπτωση  αλλά ουδεμία απάντηση πήρα γεγονός που ενισχύει τους προβληματισμούς μου.

6. Μια τελευταία   επισήμανση που  αν είναι ορθή , οδηγεί στο συμπέρασμα , ότι ο Νόμος  ελάχιστα  πράγματα διορθώνει  ενώ τα    πιο σημαντικά ζητήματα  θα παραμείνουν για πολλή χρόνια ακόμα ως έχουν.

Ο Νόμος αναφέρεται επανειλημμένα στα ψυχιατρικά νοσοκομεία. Επίσης δε, με το  μεν άρθρο 17 προβλέπεται  η έκδοση προεδρικού διατάγματος  « για τη σύσταση, κατάργηση ή συγχώνευση ειδικών τμημάτων  δημοσίων ψυχιατρικών νοσοκομείων…» με το δε  άρθρο 21 προβλέπεται  ότι  μέχρι την έκδοση αυτού του προεδρικού διατάγματος  « ως ειδικό τμήμα δημοσίου ψυχιατρικού ή γενικού νοσοκομείου ή ψυχιατρικό τμήμα δημοσίου ψυχιατρικού ή γενικού νοσοκομείου νοείται το ανήκον στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής «Δαφνί», το ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής « Δρομοκαϊτειο» και το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης.

Είναι επομένως φανερό,  ότι ο Νομοθέτης αποσκοπεί στη διατήρηση  εν λειτουργία των Ψυχιατρείων τουλάχιστο για το ορατό μέλλον. Είναι επίσης όμως  γνωστό ότι το αλλοπρόσαλλο  κράτος μας  θα έπρεπε ήδη να έχει κλείσει όλα τα ψυχιατρεία     με  βάση το Πρόγραμμα «Ψυχαργώ(ς)» που χρηματοδότησε η Ευρωπαϊκή Ένωση . Και επίσης  ότι ακόμα δεν ξέρει αν πρέπει ή δε πρέπει να τα κλείσει και πάντως δεν έχει καταλήξει στο τι θα κάνει, δεδομένης  μάλιστα και της αμφιθυμίας  που υπάρχει στον κόσμο των εργαζομένων στις δομές Ψυχικής Υγείας.  Είναι επίσης γνωστό ότι ο Νόμος 2071 του 1992  που ρύθμιζε την άλλη μεγάλη ομάδα ψυχικά πασχόντων  που οδηγούνται ακούσια και κλείνονται στα Ψυχιατρεία  ουδέποτε , στα είκοσι  έξι χρόνια που πέρασαν από τότε που ψηφίστηκε ,  εφαρμόστηκε .Και τώρα «επικαιροποιείται»  χωρίς  να ξέρει ακόμη κανείς τι θα προβλέπει και που ,πότε  και πως θα εφαρμοστεί ο νόμος που ετοιμάζεται. Πλήρες λοιπόν και γενικευμένο αλαλούμ  στο υφιστάμενο και προβλεπόμενο θεσμικό πλαίσιο το οποίο θα πληρώσουν οι άρρωστοι και όσοι επαγγελματίες εμπλακούν και υποχρεωθούν να το εφαρμόσουν .

Παραθέτω κατωτέρω συμπληρωματικές προτάσεις για  το τι θα πρέπει να προβλέπει μια ουσιαστική  αλλαγή του Νόμου 4509/2017, που θα πρέπει  να επιδιώξουμε να υλοποιηθεί το ταχύτερο, συνεργαζόμενοι προς τούτο  επαγγελματίες ψυχικής υγείας και νομικοί .

1. Σχετικά με το άρθρο 69

Να  προστεθούν διατάξεις που να ορίζουν:

* Ότι ο ψυχικά πάσχων  διατηρεί όλα τα δικαιώματα που αναγνωρίζει ο Νόμος για κάθε δράστη του ίδιου εγκλήματος.

* Εξαιρούνται  από την εφαρμογή θεραπευτικών μέτρων , όλα τα εγκλήματα  ( ή  έστω μόνο τα πλημμελήματα) που δεν εμπεριέχουν χρήση βίας ή απειλή βίας .

* Ψυχιατρική Πραγματογνωμοσύνη απαιτείται να προηγείται  οπωσδήποτε κάθε εισαγγελικής  ή δικαστικής απόφασης  που αφορά πρόσωπο που φέρεται να διέπραξε έγκλημα και ενδεχομένως πάσχει ψυχικά.».

2. Σχετικά με το άρθρο 70 προτείνω να αναδιατυπωθεί ως εξής:

                    Άρθρο 70

Διάρκεια του θεραπευτικού μέτρου

1.Το Δικαστήριο που διατάσσει το κατά το άρθρο 69 θεραπευτικό μέτρο ορίζει και τη διάρκειά του

2. Ένα τουλάχιστο μήνα πριν από τη συμπλήρωση του χρόνου αυτού, το Τριμελές Πλημμελειοδικείο , στην περιφέρεια του οποίου εκτελείται το μέτρο, αποφασίζει αυτεπάγγελτα εάν αυτό πρέπει να διατηρηθεί ή να αντικατασταθεί με άλλο ή να αρθεί.

3. Η ίδια διαδικασία επαναλαμβάνεται κάθε έτος εφ’ όσον το μέτρο συνεχίζεται.

4. Το ίδιο Δικαστήριο όμως μπορεί να αποφασίσει οποτεδήποτε την αντικατάσταση ή την άρση του μέτρου , ύστερα από αίτηση του εισαγγελέα ή του θεραπευόμενου ή του  επιστημονικού διευθυντή της Μονάδας στην οποία εκτελείται. Η διοικητική  διεύθυνση της Μονάδας οφείλει  αμέσως να διαβιβάσει  την αίτηση του θεραπευόμενου ή του επιστημονικού διευθυντή μαζί με την εισήγηση του τελευταίου.

5. Δικαστικές αποφάσεις που επιβάλλουν ή διατηρούν  ή αντικαθιστούν το θεραπευτικό μέτρο με άλλο βαρύτερο πρέπει να είναι ειδικά και επαρκώς αιτιολογημένες.

7. Τα Δικαστήρια δεν μπορούν να λάβουν απόφαση αντίθετη σε ομόφωνη γνωμοδότηση της προηγηθείσας πραγματογνωμοσύνης .Στη περίπτωση αυτή το Δικαστήριο, με νέα σύνθεση ,διατάσσει εκ νέου πραγματογνωμοσύνη διενεργούμενη από τριμελή επιτροπή ψυχιάτρων με βαθμό τουλάχιστο Διευθυντή συντονιστή του Ε.Σ.Υ ή αναπληρωτή Καθηγητή του Πανεπιστημίου, την πρόταση της οποίας οφείλει να αποδεχτεί , εάν είναι ομόφωνη, εάν δε όχι , να αποφασίσει κατά τη διακριτική του ευχέρεια.

N