η ψυχιατρικη μεταρρυθμιση στο "δαφνι"- επτα .Εμπιστευτικη εκθεση browne,lorenzen σακελ κ.τ.λ.

Εμπιστευτική έκθεση με τίτλο « Μεταρρύθμιση της Δημόσιας Ψυχιατρικής Περίθαλψης στην Ελλάδα».

Η Έκθεση αυτή φέρεται να συντάχθηκε την 29^η Μαρτίου 1984 και να εκδόθηκε στις Βρυξέλλες από την . Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΕΟΚ)

Πρόκειται , όπως αναφέρεται ,για « « Έκθεση μιας μελέτης της ψυχιατρικής περίθαλψης στην Ελλάδα» που χρηματοδοτήθηκε από την ΕΟΚ» Είναι προφανής η σύνδεση αυτής της μελέτης με το προηγηθέν Υπόμνημα της Ομάδας Εργασίας ( Σακελλαρόπουλος και λοιποί) για τη μελέτη της Ψυχιατρικής περίθαλψης και τον επακολουθήσαντα Καν.815/84

Την μελέτη υπογράφουν οι :

Καθηγητής IVOR BROWNE ( Πρόεδρος) Καθηγητής Ψυχιατρικής

Λυκούργος Λιαρόπουλος Οικονομολόγος της Υγείας

Δρ .DIRK LORENZEN Ψυχολόγος. Γερμανία

Δρ. TOMASSO LOSAVIO Ψυχίατρος ,Ιταλία

Καθηγητής ALAN MAYNARD, Αγγλία

Δρ Παναγιώτης Σακελλαρόπουλος Ψυχίατρος , Παιδοψυχίατρος

Δρ Γιάννης Τσιάντης Ψυχίατρος, Παιδοψυχίατρος

Γιώργος Κατζουράκης ( Γραμματέας) Διοικητικό στέλεχος της ΕΟΚ

Επειδή στον τόπο μας εύκολα συνηθίζουμε να ξεχνάμε ,θα πρέπει να σημειώσω ότι: η Έκθεση αυτή περιγράφει με αξιόπιστο τρόπο την υπάρχουσα τότε κατάσταση και περιλαμβάνει συγκεκριμένες , τεκμηριωμένες και κοστολογημένες προτάσεις , που αν είχαν υλοποιηθεί , έστω και μερικώς, θα είχε ξεκινήσει από τότε, πριν από τριάντα χρόνια ,μια αληθινή Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση. Μια Μεταρρύθμιση με στέρεες βάσεις και ασφαλή την προοπτική της βελτίωσης ,συν τω χρόνω, και της ολοκλήρωσής της.

Θα πρέπει επίσης να σημειώσω την προεξάρχουσα συμμετοχή κυρίως του Παναγιώτη Σακελλαρόπουλου , του Γιάννη Τσιάντη αλλά και του Γιώργου Κατζουράκη, όχι μόνο στη διεξαγωγή της μελέτης και τη σύνταξη της Έκθεσης, αλλά και την εξασφάλιση της κοινοτικής συνδρομής για το σχεδιασμό και την υλοποίηση επί μέρους Προγραμμάτων, ανταποκρινόμενων προς τις προτάσεις της . Το σημειώνω αυτό χωρίς όμως να αναιρώ τις κατά καιρούς σοβαρές επιφυλάξεις και διαφωνίες μου με τις πράξεις ή τις παραλείψεις τους. Ειδικότερα για τον Τάκη Σακελαρρόπουλο θέλω να ξεκαθαρίσω ότι -παρά την κατά κάποιο τρόπο ιμπεριαλιστική πρακτική του- έπαιξε,- και παίζει ακόμη, βασικό ρόλο στην ανάπτυξη της Μεταρρυθμιστικής ιδεολογίας και-στο βαθμό που του το επέτρεπαν οι διαμορφωνόμενες συνθήκες- και της ορθής μεταρρυθμιστικής δράσης.

Αξίζει λοιπόν να επισημανθούν κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τις εκατό περίπου σελίδες της Έκθεσης.

1." Είναι κοινή αντίληψη ότι η ψυχιατρική περίθαλψη στο τόπο μας βρίσκεται σε απαράδεκτα χαμηλό επίπεδο. 0 τρόπος που αντιμετωπίζεται ο ψυχικά άρρωστος εγγίζει τις περισσότερες φορές τα όρια . της αναίρεσης της αξιοπρέπειας του ίδιου του ανθρώπου και στην πιο στοιχειώδη μορφή της. Για τη διαμόρφωση προϋποθέσεων αναστροφής της απαράδεκτης αυτής κατάστασης απαιτείται ριζική αναδιάρθρωση στην οργάνωση του τομέα παροχής ψυχιατρικής περίθαλψης"

2. " Η έμφαση στο παρελθόν στην Ελλάδα., όπως και αλλού, δινόταν στην περίθαλψη των ασθενών στα ψυχιατρεία .Υπηρεσίες στα πλαίσια της κοινότητας έχουν παραμείνει σχετικά υποανάπτυκτες. Αυτή η έμφαση στην νοσοκομειακή περίθαλψη συνέβαλε στην υπερσυγκέντρωση κτιρίων που είναι, .σχεδόν 'στο σύνολό τους απαρχαιωμένα, κακοδιατηρημένα με ανεπαρκείς υπηρεσίες, θεραπευτική απραξία, με μια ατμόσφαιρα διαποτισμένη από παθητικότητα και απελπισία ανάμεσα στους ασθενείς,, ένα χαμηλό ηθικό και δυσβάστακτες συνθήκες εργασίας για το προσωπικό, και μια γενική κατάσταση που καθιστά την ανάρρωση ιδιαίτερα δύσκολη.
Αυτές οι συνθήκες ενισχύουν το στίγμα της ψυχικής αρρώστιας και το απάνθρωπο, πολυέξοδο, άχρηστο και απαράδεκτο επίπεδο περίθαλψης."

3. " Στα περισσότερα ψυχιατρεία νοσηλεύονται μαζί ασθενείς από όλες τις διαγνωστικές κατηγορίες .π-.χ. οι ψυχασθενείς και οι νοητικά ανάπηροι βρίσκονται μαζί χωρίς να γίνεται καμιά προσπάθεια να διαχωριστούν σύμφωνα είτε με τη διάγνωση είτε με την σοβαρότητα της ασθένειας τους. ·Το αποτέλεσμα είναι οι ασθενείς να παλινδρομούν σε μεγάλο βαθμό

Δεν γίνεται καμιά προσπάθεια να ταξινομηθούν οι ασθενείς κατά ηλικία, κατά γεωγραφική προέλευση και σύμφωνα με τηκλινική διάγνωση.

4. " Η κατάσταση στα ελληνικά δημόσια ψυχιατρεία είναι τραγική. Ουσιαστικά δεν υπάρχει καμία αποκατάσταση, καμιά υπηρεσία επαγγελματικής κατάρτισης ή εργασιοθεραπεία για τους ψυχικά ασθενείς και νοητικά ανάπηρους. Υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις στην επαγγελματική κατάρτιση του προσωπικού που εργάζεται τώρα στα ιδρύματα και σχεδόν καθόλου εκπαιδευμένο προσωπικό για να διορθώσει αυτά τα προβλήματα.

5. Νομοθεσία

Παρά το πρόσφατο, νομοσχέδιο για την δημόσια υγεία, η νομοθεσία που ρυθμίζει την διαδικασία για έναν υποχρεωτικό εγκλεισμό του ασθενούς σ’ ένα ψυχιατρείο και την επαγγελματική αποκατάσταση των ψυχικά πασχόντων, την. απασχόληση των ανηλίκων και την κακή μεταχείριση των παιδιών, παραμένει δυσκίνητη και απαρχαιωμένη .Είναι εξ άλλου ένας από τους παράγοντες που οδηγεί τόσο εύκολα στην εισαγωγή στα ιδρύματα και εμποδίζει τις προσπάθειες εξόδου
από αυτά. Η· Ομάδα προτείνει, να ανανεωθεί επειγόντως αυτή η
νομοθεσία.

6. Για δύο εβδομάδες στις αρχές του 1984 η Ομάδα εμπειρογνωμόνων επισκέφθηκε μερικά ιδρύματα (Παράρτημα I) και είχε συζητήσεις με το ιατρικό, παραϊατρικό και διοικητικό προσωπικό.

Οι επισκέψεις αυτές αποκάλυψαν "νησίδες" καινοτομίας μέσα και έξω από τα δημόσια ψυχιατρικά νοσοκομεία. Αυτοί οι φορείς νέων ιδεών διαφέρουν στην "πρακτική" τους από τον συνηθισμένο τύπο περίθαλψης στον δημόσιο ψυχιατρικό τομέα, στο ότι ενεργά επιζητούν να παρέμβουν στο πρόβλημα των ασθενών και να το θεραπεύσουν. Παρά πολύ συχνά η Ομάδα συνάντησε εξαιρετικά μεγάλη παθητικότητα στα ιδρύματα που επισκέφθηκε: οι ασθενείς φυλάγονται-από τους φύλακες αντί να περιθάλπονται από το διαθέσιμο ιατρικό προσωπικό.

Οι επισκέψεις σε πολλά από τα δημόσια ψυχιατρεία αποκάλυψαν συνθήκες που είναι αξιοθρήνητες και απάνθρωπες. Η Κυβέρνηση έχει ήδη καταδικάσει τις συνθήκες στην Λέρο αλλά οι υπεύθυνοι και οι ψυχίατροι που συνάντησε η Ομάδα, ενώ γενικά ήταν ενήμεροι του προβλήματος, δεν είχαν απευθείας πληροφορίες για την εκεί κατάσταση. Αυτό έγινε ξεκάθαρο και από το γεγονός ότι η Ομάδα όταν επισκέφθηκε την Λέρο βρήκε την κατάσταση εκεί ακόμα πιο σοβαρή παρότι φανταζόταν.

7. Οι κύριες πλευρές του προγράμματος για την αναμόρφωση των ψυχιατρικών υπηρεσιών θα πρέπει να ακολουθούν τις παρακάτω κατευθύνσεις :

0 διαχωρισμός του Ελληνικού πληθυσμού σε γεωγραφικές περιφέρειες οι οποίες θα διαχωριστούν με τη σειρά τους σε κοινοτικούς ψυχιατρικούς τομείς.

Η κατάταξη του ενδονοσοκομειακού πληθυσμού με βάση την ηλικία και τον τόπο καταγωγής και ο διαχωρισμός των ψυχικά ασθενών, λαμβάνοντας υπόψη και τον τύπο της νόσου, από τους νοητικά ανάπηρους.

Η ανάπτυξη μιας ψυχιατρικής ομάδας για κάθε τομέα, η οποία θα παρέχει συνεχή περίθαλψη, μέσα στην κοινότητα, στον πληθυσμό που την έχει ανάγκη, όπως και στα τμήματα εκείνα των ψυχιατρείων τα οποία θα παραμείνουν. Η έμφαση στον τρόπο προσέγγισης από την ομάδα θα βρίσκεται στη συνέχεια της περίθαλψης μέσα στην κοινότητα σε αποκεντρωμένες, τοπικές μονάδες. Αυτό διαφέρει εντελώς από την τωρινή έμφαση στον ιδρυματικό περισσότερο παρά στον κοινοτικό έλεγχο. ;

Η χρήση αυτού του αποκεντρωμένου και ενιαίου ..συστήματος περίθαλψης για τη συγκράτηση, της συνήθους ροής και τη· διακοπή των εισαγωγών στα ψυχιατρικά νοσοκομεία.

8. Περιφέρειες και Τομείς Ψυχικής Υγείας

Για την εγκαθίδρυση της βασικής εσωτερικής δομής των υπηρεσιών από τις οποίες θα αναπτυχθούν οι μελλοντικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας προτείνεται να θεωρηθεί ότι η χώρα αποτελείται από 11 . περιφέρειες ψυχικής υγείας. Στο 'πλαίσιο των περιφερειών αυτών θα αναπτυχθούν 33 κοινοτικοί ψυχιατρικοί τομείς" κάθε τομέας θα έχει μια σειρά υπηρεσιών, ώστε να μπορεί να ανταποκρίνεται στο μέγιστο δυνατό βαθμό στις ψυχιατρικές ανάγκες του πληθυσμού του τομέα,-παρέχοντας υπηρεσίες προς τους ενήλικες, τα παιδιά και τους εφήβους.

9. Τομέας Ψυχικής Υγείας.

Σ' αυτή τη μεταβατική περίοδο ,από τις ιδρυματικές νοσοκομειακές υπηρεσίες παραδοσιακού τύπου, στην δημιουργία ενός νέου είδους ψυχιατρικής περίθαλψης που θα βασίζεται στην κοινότητα, ο τομέας Ψυχικής Υγείας θα έχει καθοριστικό ρόλο. Είναι, επομένως, σημαντικό να περιγραφούν, με περισσότερες λεπτομέρειες οι κοινωνικές και ανθρώπινες πλευρές αυτής της προσέγγισης.

Το νέο πρότυπο θα πρέπει να έχει διάφορους στόχους, μεταξύ των οποίων:

α) Να παρέχεται έγκαιρα κάθε απαραίτητη θεραπεία, με εξατομικευμένο τρόπο, ανάλογα με τις ανάγκες του ασθενή και της οικογενείας του.

β) Να αποφεύγεται, με κάθε δυνατό τρόπο, η αποκοπή του ασθενή από το φυσιολογικό του περιβάλλον (οικογενειακό, κοινωνικό , επαγγελματικό) εξαιτίας της αρρώστιας του.

γ) Να προωθείται η γρήγορη αποθεραπεία ώστε να μην γίνει η ασθένεια χρόνια.

0 τομέας Ψυχικής Υγείας θα πρέπει, να αποτελεί το αμάλγαμα όλων των συναφών υπηρεσιών που υπάρχουν σε μία δεδομένη περιοχή. Αντίθετα με το παλιό πρότυπο, στη νέα μορφή περίθαλψης θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα γεωγραφικά, οικονομικά, επιδημιολογικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού που εξυπηρετεί.

9. Οποιοδήποτε σύστημα επιλογής και αποκλεισμού που θα βασίζεται στη σοβαρότητα της ασθένειας ή στην κοινωνικό-οικονομική τάξη, πρέπει να αποκλείεται.

Για κείνους που πάσχουν από σοβαρότερες ασθένειες καθώς και για τους πιο φτωχούς ασθενείς θα πρέπει να κινητοποιούνται όλα τα τεχνικά και οικονομικά μέσα που έχει στη διάθεση της η υπηρεσία Το αν μια ασθένεια θα εξελιχθεί σε χρόνια δεν εξαρτάται τόσο απ' τη σοβαρότητα της όσο από την ποιότητα της θεραπείας. Αυτό ισχύει για όλες τις ασθένειες και ιδιαίτερα για την περίπτωση της ψυχικής ασθένειας. Με την έλλειψη κατάλληλων και έγκαιρων τεχνικών θεραπευτικών μέσων, την απομόνωση και την αποστέρηση του ασθενή από συναισθηματικές και συγκινησιακές' σχέσεις καθώς και τον παραγκωνισμό του στο περιθώριο, συσσωρεύονται τα μειονεκτήματα κι αυτό δεν μπορεί παρά να έχει σαν αποτέλεσμα μόνο την τραγική και - καμία φορά ανεπανόρθωτη - επιδείνωση της αρρώστιας του. Η πρακτική που ακολουθείται σήμερα σε πολλές χώρες δείχνει καθαρά ότι η εξέλιξη της ψυχικής ασθένειας εξαρτάται περισσότερο από τη θεραπεία παρά από την κλινική συμπτωματολογία .

10. Η θέση της Λέρου είναι μοναδική και χρειάζεται να σχολιαστεί ιδιαιτέρως. Η Ομάδα υποστηρίζει απόλυτα την πολιτική που ξεκίνησε εδώ και δύο χρόνια, να σταματήσουν οι νέες εισαγωγές. Είναι πάρα πολύ σημαντικό να συνεχιστεί αυτή η πολιτική και να μη σταλεί ποτέ πια κανείς σ' αυτό το ίδρυμα. Ο στόχος, όπως ανήγγειλε ο Υπουργός Υγείας και Πρόνοιας, την 1^η Απριλίου 1984, ( Σημείωση δική μου : Υπουργός τότε ήταν ο Γιώργος Γεννηματάς ), είναι να φύγει τελείως το ψυχιατρείο από το νησί. Η Ομάδα προτείνει ότι, από την ψυχιατρική παροικία, πρέπει καταρχήν να μεταφερθούν όλοι οι έφηβοι και όσο το δυνατόν περισσότεροι νοητικά ανάπηροι ενήλικοι και ψυχικά ασθενείς ενήλικοι , με δυνατότητες βελτίωσης, καθώς και τα τετρακόσια νοητικά·ανάπηρα παιδιά σε· κατάλληλα κέντρα σε άλλα μέρη της Ελλάδας.

Όταν είχε πια ολοκληρωθεί αυτή η έκθεση, μια ομάδα γιατρών που είχαν δουλέψει στο ψυχιατρείο της Λέρου, υπέβαλαν στην Ομάδα .ένα έγγραφο όπου προτείνουν να κλείσει το ψυχιατρείο. Αυτή είναι μια ένδειξη αλλαγής της κοινής κι επαγγελματικής -γνώμης πάνω στο θέμα, που η Ομάδα επικροτεί.

Λεν είχε όμως αρκετό χρόνο ώστε να μπορέσει, να εξετάσει. την πρόταση αυτή σε .βάθος.

Όταν ολοκληρωθεί αυτή η μεταφορά, προτείνεται να αναπτυχθούν τρία πρότυπα προγράμματα δραστηριοποίησης και αποκατάστασης όπως περιγράψαμε ήδη για τα άλλα ψυχιατρεία. Τα προγράμματα θα έχουν ίσως την μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, αν εφαρμοστούν σε μερικές από τις χειρότερες μονάδες, όπως η μονάδα των ανδρών όπου οι περισσότεροι ασθενείς ζουν αυτή τη στιγμή σε απερίγραπτες συνθήκες, και την μονάδα διαταραγμένων γυναικών που .είναι ελάχιστα καλύτερη. Για να γίνει αυτό, είναι απαραίτητο, να εγκατασταθούν στο νησί δύο διεπιστημονικές ομάδες εντατικής παρέμβασης . . Πρέπει να υπάρχει αρκετή προστασία για τις ομάδες παρέμβασης στην περίπτωση που, το τμήμα εκείνο του ντόπιου πληθυσμού το οποίο εξαρτάται άμεσα από το ψυχιατρείο για λόγους οικονομικούς, εκδηλώσει εχθρικές αντιδράσεις. ( σημειώνω εδώ ότι έχω άμεση γνώση αυτής της άθλιας αντίδρασης , στην οποία και και θα αναφερθώ άλλη φορά με λεπτομέρειες)

Μόλις ξεκινήσει το πρόγραμμα της μεταρρύθμισης και της σταδιακής κατάργησης του ψυχιατρικού ιδρύματος, θα χρειαστεί να ληφθεί_ υπόψη το πρόβλημα του νησιού και του πληθυσμού του γενικά, αλλιώς δεν μπορεί να ελπίζει κανείς σε μακροπρόθεσμες λύσεις. Στην ουσία, το πρόβλημα δεν είναι ψυχιατρικό. Τα στοιχεία δείχνουν ότι αυτό το νησί έχει μια ιδιαίτερη σχέση με ολόκληρη την Ελλάδα: επί πολλά χρόνια, ίσως επί αιώνες, έχει χρησιμοποιηθεί σαν .κάλαθος αχρήστων , για τις ανεπιθύμητες πλευρές της Ελληνικής κοινωνίας. Ένα μέρος όπου κρατιούνται, μακριά από την κοινή θέα τα δυσάρεστα μυστικά.

Το πρόβλημα της Λέρου δεν μπορεί να περιορισθεί στους τοίχους του ιδρύματος αλλά αφορά ολόκληρο το νησί. Η Ομάδα έχει την' εντύπωση πως το γεγονός ότι η Λέρος χρησιμοποιείται επί χρόνια, ίσως και επί αιώνες, σαν κάλαθος αχρήστων για τους ανεπιθύμητους –λεπρούς ,κατάδικους, πολιτικούς εξόριστους και, τώρα, μειονεκτικά παιδιά και ψυχικά ασθενείς - οδήγησε στην παρακμή ολόκληρου του τρόπου ζωής και του πολιτισμού του νησιού. Εδώ δεν υπάρχει η τουριστική ανάπτυξη, η οικονομική δραστηριότητα (όπως η γεωργία και η αλιεία) ή η χαρούμενη ατμόσφαιρα που χαρακτηρίζουν τα γειτονικά νησιά, αλλά η συσσώρευση της ανθρώπινης μιζέριας.
Θα παραθέσω ποιο κάτω αυτούσια αποσπάσματα αυτής της Έκθεσης:

1. Τα μέλη της Ομάδας