σχολια και προτασεις για το σχεδιο νομου που αφορα τους κρατουμενους ψυχικα πασχοντες

Παρατηρήσεις  και προτάσεις

Στο  σχέδιο νόμου  για τα «Μέτρα θεραπείας ατόμων που απαλλάσσονται από την ποινή λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής»

 Θεωρώ χρήσιμη μια διευκρίνιση

Χρειάστηκε 66 χρόνια  ,η ελληνική ιδιαιτερότητα, για να  αντιληφθεί τι άδικα υφίστανται οι  κρατούμενοι  στα ψυχιατρεία, σύμφωνα με το άρθρο 69 του Ποινικού Κώδικα,  και να προσπαθήσει να βελτιώσει το υφιστάμενο απαράδεκτο  νομικό πλαίσιο. Επιδίωξα να παρέμβω στην Ομάδα Εργασίας για την  προετοιμασία  του σχετικού Νομοσχεδίου  ,λόγω της μακράς ενασχόλησής  μου με το θέμα , αλλά δεν με χρειάστηκαν. Το πράττω τώρα αν και μάλλον είναι αργά .Ίσως όμως κάποιος από αυτούς που έχουν τη δύναμη να παρέμβουν  διαβάσει τις παρατηρήσεις και τις προτάσεις μου  και κάνει κάτι για το καλλίτερο. Εξ άλλου έτσι κι αλλιώς  το χρωστώ στους αρρώστους μου.

Μια πρώτη γενικής  φύσεως παρατήρηση είναι ότι  το  προτεινόμενο σχέδιο παρά τις σημαντικές βελτιώσεις που επιφέρει  σε αρκετά σημεία, δεν μπόρεσε  να αντιμετωπίσει  τέσσερες  καίριες στρεβλώσεις  και αστοχίες του ισχύοντος. Δηλαδή:

1.       Να στερεί από τους ψυχικά πάσχοντες κρατούμενους , τις ευνοϊκές ρυθμίσεις  που ισχύουν για όλους τους άλλους.

2.      Να  επιτρέπει  το ενδεχόμενο στέρησης της ελευθερίας  ψυχικά πάσχοντα, για χρόνο πολύ μεγαλύτερο από την ανώτατη ποινή που προβλέπεται για την άδικη πράξη του , που μπορεί μάλιστα  πρακτικά να καταστεί ισόβιος.

3.      Να επιτρέπει στο δικαστήριο να αποφασίζει αντίθετα από τις γνωμοδοτήσεις των ειδικών .

4.      Να εξαναγκάζει τους γιατρούς ( αλλά και εμμέσως το άλλο προσωπικό)  να «κρατούν » και να «θεραπεύουν» ανθρώπους  για τους οποίους έχουν γνωματεύσει, ενίοτε μάλιστα για πολλοστή φορά  , ότι δεν πρέπει να κρατούνται  και επομένως  η κράτησή τους  επιδεινώνει την υγεία τους.

Ειδικότερα:

Ένα: Οι ομοιότητες

Το  προτεινόμενο νομικό πλαίσιο περιλαμβάνει ,σε  καίρια σημασίας θέματα  , ίδιες  κατά βάση ρυθμίσεις με το ισχύον, επιδιώκει  όμως να τις εφαρμόσει υπέρ των αρρώστων. Έτσι:

1. Και τα  δύο αποδέχονται το βασικό  φιλοσοφικής τάξης αξίωμα , ότι ο άνθρωπος  είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του. Αυτό  συνεπάγεται  ότι, όταν  προβαίνει  σε άδικη ( κατά τις κρατούσες ηθικές αξίες ) πράξη ,πρέπει να τιμωρείται και να του επιβάλλεται ποινή  , ανάλογη με τη βαρύτητα της πράξης.

2. Και  τα δύο αποδέχονται  εν τούτοις ότι υπάρχουν περιπτώσεις που ο δράστης μιας πράξης  άδικης και τιμωρούμενης από το Νόμο,  δεν είναι υπεύθυνος για την πράξη του και επομένως δεν πρέπει να του επιβληθεί ποινή .Την ανευθυνότητα  αυτή (  με τη διατύπωση «η πράξη δεν καταλογίζεται στο δράστη») αποδίδουν σε κάποια  ψυχική νόσο , πάθηση ή διαταραχή, , ανεξάρτητα μάλιστα από το πώς ονομάζεται  ή περιγράφεται  από τις αντίστοιχες επιστήμες και τους λειτουργούς τους .Η ορολογία εντούτοις που χρησιμοποιούν διαφέρει . («διατάραξη των πνευματικών λειτουργιών» το ισχύον , «ψυχική ή διανοητική διαταραχή» το προτεινόμενο) ,γεγονός που μπορεί να προκαλέσει ερμηνευτικά προβλήματα.

Στο μείζον αυτό πρόβλημα  της ευθύνης ,κάποιοι υποστηρίζουν σθεναρώς και με εύλογα επιχειρήματα  ότι ο ψυχικά πάσχων δράστης  δεν πρέπει να κρίνεται ως  πλήρως ανεύθυνος για την πράξη του αλλά να δικάζεται γι’ αυτή , όπως και κάθε άλλος .

3. Και τα δύο αποδέχονται ότι υπάρχουν περιπτώσεις όπου ο ανεύθυνος ( ακαταλόγιστος)  δράστης , αν αφεθεί ελεύθερος , υπάρχει κίνδυνος  να τελέσει  και πάλι άδικη και τιμωρούμενη από το νόμο πράξη.

4. Και τα δύο αποδέχονται  ότι σε μια τέτοια περίπτωση ο δράστης δεν πρέπει να αφεθεί  ελεύθερος ,αλλά πρέπει να του επιβληθούν μέτρα ,( «ασφαλείας» κατά ισχύον, «θεραπείας» κατά το προτεινόμενο) ,που πάντως  από τη μια μεριά θα του  στερούν πλήρως  ή θα περιορίζουν την ελευθερία του,  αλλά από την άλλη θα αποσκοπούν στη θεραπεία του.

5.  Και τα δύο προβλέπουν την επιβολή αυτών των μέτρων από το Δικαστήριο. Αξίζει μάλιστα να επισημανθεί  ότι το δικαστήριο  είναι υποχρεωμένο  να διατάξει   την εκτέλεση των μέτρων και δεν απόκειται στη διακριτική  του εξουσία  να αποφασίσει αλλιώς.( π.χ. να δεχτεί αίτημα του δράστη  εκούσιας νοσηλείας του σε Μονάδα Ψυχικής Υγείας  δημόσια ή και ιδιωτική).

6.  Και τα δύο επιβάλλουν τα μέτρα αυτά σε δράστη που εκτέλεσε κακούργημα ή πλημμέλημα  για το οποίο προβλέπεται ποινή μεγαλύτερη κάποιου ελάχιστου ορίου. Δεν εξειδικεύουν όμως  περαιτέρω το αδίκημα του δράστη. ( Το προτεινόμενο  πλαίσιο προσθέτει ορθώς  στις εξαιρέσεις για την επιβολή των μέτρων,  «τα εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας και της περιουσίας που δεν εμπεριέχουν χρήση βίας ή απειλή βίας», αλλά μόνο αυτά)

7. Και τα δύο αναθέτουν την  εκτέλεσή  τους στην εισαγγελική αρχή. 

8.  Και τα δύο προβλέπουν διαδικασίες άρσης των μέτρων, το δε προτεινόμενο και τροποποίησής τους

9. Ούτε το ισχύον,  αλλά ούτε το προτεινόμενο πλαίσιο προβλέπουν υποχρεωτική άρση  των μέτρων μετά  από προσδιορισμένο ανώτατο χρόνο εφαρμογής τους. Έτσι η επιβολή τους μπορεί να διαρκέσει ισοβίως .

10. Και τα δύο προβλέπουν την εκτέλεση των μέτρων σε δημόσιες δομές.

 Δύο : Οι βελτιώσεις

Υπάρχουν σημαντικές βελτιώσεις στο προτεινόμενο νομικό πλαίσιο το οποίο σαφώς  είναι προσανατολισμένο κυρίως στη θεραπεία των πασχόντων  και λιγότερο στη φύλαξή τους. .Ειδικότερα:

1. Η διατύπωση «φύλαξις ακαταλογίστων  εγκληματιών»  έχει  ορθώς αντικατασταθεί από τη διατύπωση « Μέτρα θεραπείας ατόμων» . Επίσης ο όρος «επικίνδυνος» έχει αντικατασταθεί ορθώς από τη διατύπωση «υπάρχει κίνδυνος  να τελέσει και άλλα εγκλήματα».

2. Επιβάλλει  σαφώς τη διενέργεια πραγματογνωμοσύνης κατά την αρχική απόφαση επιβολής οποιουδήποτε μέτρου  και  επίσης την εμπλοκή των ειδικών  σε όλες τις άλλες  φάσεις της διαδικασίας   επανεξέτασής του .

 3. Τη διάταξη « φύλαξιν εις δημόσιον θεραπευτικόν κατάστημα» αντικαθιστά με την επιβολή «κατάλληλου θεραπευτικού μέτρου», (κλιμακούμενης μάλιστα  βαρύτητας  ως προς τη φύλαξη που ταυτόχρονα   επιβάλλεται,)  το οποίο μπορεί μάλιστα να συνεπάγεται πολύ μικρού βαθμού περιορισμό της ελευθερίας του δράστη ( π.χ.  απλή παρακολούθηση σε  εξωτερικά ιατρεία δημόσιου νοσοκομείου)

4. Όπως τουλάχιστο ισχυρίζεται η εισηγητική έκθεση  «…Παρέχεται  στον κατηγορούμενο δικαίωμα άσκησης έφεσης τόσο κατά της απόφασης που επιβάλλει το μέτρο ασφαλείας, όσο και κατά εκείνης που διατάσσει την παράτασή  του»

Τρία: Ασαφείς  διατυπώσεις, διαδικασίες και κενά

Ασάφεια , απροσδιοριστία  και σημαντικά  κενά υπάρχουν και στο προτεινόμενο νομικό πλαίσιο , όπως και στο ισχύον .Έτσι:

1. Στην παρ.1 του άρθρου 69 του σχεδίου υπάρχει στην τρίτη γραμμή ένα «και» που κάνει τη πρόταση ασύντακτη. Επίσης υπάρχει λανθασμένη παραπομπή στο άρθρο  34,παράγραφος 1, δεδομένου ότι το άρθρο 34 του Ποινικού Νόμου δεν έχει παραγράφους.

2.  Στην ίδια παράγραφο γίνεται χρήση των όρων  «ψυχική ή διανοητική διαταραχή» με παραπομπή όμως στο άρθρο 34 του Π.Ν. που χρησιμοποιεί άλλος όρους : « Νοσηρή διατάραξη των πνευματικών λειτουργιών». Συνιστά ασφαλώς ένα εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα  η επιλογή των καταλλήλων όρων  σε ένα νόμο που, αφορά τους ψυχικά πάσχοντες ,δεδομένης της μεγάλης διαφοράς απόψεων των ειδικών επιστημόνων ως προς την ταξινόμηση και την αιτιολογία των ψυχικών διαταραχών, αλλά  και της υφιστάμενης πλημμελούς γνώσης σχετικά  με τις ψυχικές λειτουργίες, την αιτιολογία τους και τη σχέση τους με τη λειτουργία και  τις παθήσεις του εγκεφάλου . Οπωσδήποτε όμως η χρήση διαφορετικών όρων επιτείνει τα εγγενή προβλήματα και πρέπει να αποφεύγεται..

3. Το σχέδιο νόμου με τη παράγραφο 1 του άρθρου 69 περιορίζει  τις πράξεις για τις οποίες έχει εφαρμογή το θεραπευτικό μέτρο σε αυτές που απειλούνται με ποινή τουλάχιστο ενός έτους ( αντί των έξι μηνών του ισχύοντος νόμου). Με την παράγραφο όμως 2  μειώνει αυτό το όριο σε τρεις μήνες  για τα εγκλήματα κατά της ζωής ή σωματικής ακεραιότητας .Υπάρχουν όμως πολλές  άδικες κατά τον Ποινικό  Κώδικα  πράξεις για τις οποίες προβλέπεται ποινή μεγαλύτερη του έτους  οι οποίες  όμως δεν συνεπάγονται άσκηση βίας και για τις οποίες ίσως δεν θα έπρεπε  να εφαρμοστεί το  άρθρο 69.( π.χ. Νόθευση εκλογής ,διέγερση, ελευθέρωση φυλακισμένου, προσβολή συμβόλων, δυσφήμηση ,διγαμία ,φθορά ηλεκτρονικών δεδομένων και πλήθος άλλων).

4. Το προτεινόμενο σχέδιο στην παράγραφο 1 του άρθρου 69 κάνει  μνεία για « τουλάχιστο ανάλογης βαρύτητας εγκλήματα.». Η διάταξη είναι ασαφής και μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα  Π.χ. σε περίπτωση εμπρησμού από τον οποίο επήλθε θάνατος ανθρώπου, το  δικαστήριο δεν θα μπορεί να επιβάλλει θεραπευτικά μέτρα  στο δράστη, αν κρίνει ότι αν αφεθεί ελεύθερος  υπάρχει μεν πάλι  κίνδυνος εμπρησμού  , αλλά με πιθανό αποτέλεσμα μόνο υλικές ζημιές .Και τούτο επειδή  ο Ποινικός Κώδικας  προβλέπει μέχρι και ισόβια κάθειρξη στην πρώτη περίπτωση,   αλλά  μόνο φυλάκιση  στη δεύτερη,  που επομένως προφανώς δεν μπορεί να θεωρηθεί  «έγκλημα ανάλογης βαρύτητας» με αυτό της πρώτης .

.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            

5. Στην παράγραφο 3 γίνεται μνεία για  «ειδικό τμήμα», για «ψυχιατρικό νοσοκομείο» και για «γενικό νοσοκομείο». Τι σημαίνει ψυχιατρικό νοσοκομείο; Αποφασίστηκε μήπως η διατήρηση των ειδικών ψυχιατρικών νοσοκομείων και η νοσηλεία εκεί των κρατουμένων του άρθρου 69;.

6.  Με τη διάταξη της παραγράφου 1   του άρθρου 70 του σχεδίου  ορίζεται ότι ο μέγιστος χρόνος διάρκειας του θεραπευτικού μέτρου δεν μπορεί να υπερβαίνει τα δύο έτη για τα πλημμελήματα και τα πέντε έτη για τα κακουργήματα . Επίσης ότι ένα τουλάχιστο μήνα πριν τη συμπλήρωση του χρόνου αυτού το Τριμελές Πλημμελειοδικείο  αποφασίζει για την παράταση του μέτρου ή την αντικατάστασή του με άλλο για τον ίδιο κατά ανώτατο όριο χρόνο. Με τη διάταξη της παραγράφου 2  του ίδιου άρθρου όμως  ορίζεται  εν συνεχεία ότι κάθε χρόνο το Τριμελές Πλημμελειοδικείου αποφασίζει αν το θεραπευτικό μέτρο πρέπει να εξακολουθήσει ή να αντικατασταθεί με άλλο. Δεν είναι όμως  σαφές εάν το Τριμελές Πλημμελειοδικείο  θα παρεμβαίνει αυτεπάγγελτα  μετά την ολοκλήρωση του χρόνου που έχει αποφασιστεί με την αρχική απόφαση του Δικαστηρίου ή αμέσως μετά από τον πρώτο χρόνο εφαρμογής του .

.

Τέσσερα: Τροποποιήσεις του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας

Το προτεινόμενο σχέδιο τροποποιεί διατάξεις του  Κώδικα Ποινικής Δικονομίας με αμφίβολη ωφελιμότητα για τους πάσχοντες .Έτσι:

1.      Με το άρθρο 4 του σχεδίου οι ψυχικά πάσχοντες αντιμετωπίζουν πρόσθετο περιοριστικό όρο: « Την τοποθέτησή τους σε ειδικό τμήμα δημοσίου ψυχιατρικού ή γενικού νοσοκομείου».

2.      Με το άρθρο 6 του σχεδίου  «Όταν ο κατηγορούμενος παραπέμπεται στο αρμόδιο δικαστήριο και συντρέχουν οι προϋποθέσεις το άρθρου 69 ,παράγραφος 1 του Ποινικού Κώδικα, το Δικαστικό Συμβούλιο  επιβάλλει υποχρεωτικά  ως περιοριστικό όρο το μέτρο του άρθρου 69 παράγραφος 3 του ποινικού Κώδικα , εάν δε ο κατηγορούμενος κρατείται προσωρινά , αντικαθιστά  την προσωρινή κράτηση με το ίδιο μέτρο.» Έτσι ο ψυχικά πάσχων μπορεί  να «τοποθετηθεί» και με απόφαση (που είναι μάλιστα υποχρεωτική) του Δικαστικού Συμβουλίου και όχι του Δικαστηρίου στο «Ειδικό τμήμα» του Ψυχιατρικού ή του γενικού νοσοκομείου για μεγάλο χρονικό διάστημα

Με το άρθρο 7 του προτεινόμενου σχεδίου προστίθεται στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας το Άρθρο 486^Α . Η διατύπωση του άρθρου παρά τις καλές προθέσεις του συντάκτη είναι ατυχής. Πρώτο επειδή επανέρχονται όροι όπως «κατηγορούμενος», «καταλογισμός» , «μέτρο ασφαλείας» που ορθά δεν υπάρχουν στο άρθρο 69 του προτεινόμενου σχεδίου. Και δεύτερο επειδή περιορίζει το δικαίωμα έφεσης μόνο στην περίπτωση της «απόφασης του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου  που διατάσσει την παράταση του μέτρου ασφαλείας  κατά το άρθρο 70 παράγραφος 1  εδάφιο β΄ του Ποινικού Κώδικα»

Παρατηρήσεις στο Μέρος Γ΄ του σχεδίου

Το  Μέρος Γ΄ του σχεδίου   περιέχει διατάξεις ασαφείς , αόριστες, πολύπλοκες  και πάντως εξαιρετικά δυσεφάρμοστες, υπό τις κρατούσες συνθήκες στο ανεπαρκώς στελεχωμένο και χρηματοδοτούμενο Εθνικό Σύστημα Υγείας . Επιλέγω ενδεικτικά::

1. Επανέρχεται ο χαρακτηρισμός « μέτρα ασφαλείας» αντί του όρου «μέτρα θεραπείας» των προηγουμένων  άρθρων . Φαίνεται ότι η φύλαξη  κατίσχυσε πάλι έναντι της θεραπείας.

2.  Τα άρθρα   9 και 10 επαναλαμβάνουν  αυτονόητες αρχές ,για κάθε χώρο όπου  επιδιώκεται η θεραπεία. Η γραπτή επανάληψη αυτών των αυτονόητων αρχών  δεν ενισχύει, αλλά μάλλον αποδυναμώνει  την αξία τους. Ποια π.χ. είναι η ανάγκη της παραγράφου 1 του άρθρου 9 του σχεδίου που ορίζει ότι « το προβλεπόμενο στα άρθρα 69 και 70^Α του Ποινικού Κώδικα  μέτρο ασφαλείας  υπηρετεί θεραπευτικούς σκοπούς; Ξέχασε ο νομοθέτης ότι τα  άρθρα 69 και 70^Α επιγράφονται  εξ αρχής «μέτρα θεραπείας…»  και όχι  μέτρα  ασφαλείας; Θέλω να ελπίζω  ότι στη προτεινόμενη διατύπωση δεν υποκρύπτεται η άποψη ,ότι θα μπορούσαν να υπάρξουν και μέτρα θεραπείας που δεν υπηρετούν θεραπευτικούς σκοπούς . Πάντως τέτοιες διατυπώσεις καλλίτερα να λείπουν ,γιατί  σε συνδυασμό μάλιστα με τα περί λοβοτομής αναφερόμενα, δεν ξέρει κανείς που μπορεί να οδηγήσουν . (  Να « συναινέσει» π.χ. ο κρατούμενος σε λοβοτομή που θα του εξασφαλίσει  δια παντός  τον αποχαρακτηρισμό του ως «επικινδύνου»)

3.      .Το άρθρο 11  περιλαμβάνει ρυθμίσεις ασαφείς και αόριστες. Ποια π.χ. είναι ή «κατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή και εξοπλισμός»; Πόσο «μικρός» είναι ο αριθμός των κλινών ; Ποιες είναι οι εξειδικευμένες υπηρεσίες αυξημένης φροντίδας και ασφάλειας; Ποιο είναι αυτό το «αριθμητικά αυξημένο και κλινικά εξειδικευμένο προσωπικό»; Και κυρίως, θα είναι φύλακες ή θεραπευτές ; ¨Η μήπως αναδύεται μια καινούργια ειδικότητα «φυλάκων θεραπευτών»  ή « θεραπευτών φυλάκων»;

4 . Για τη χορήγηση αδείας στον πάσχοντα χρειάζονται τρεις υπογραφές: Του θεράποντος ψυχιάτρου, του Επιστημονικού Διευθυντή και της Διοίκησης . Επί πλέον δε ενημερώνεται γι’ αυτή και ο αρμόδιος εισαγγελέας. Δεν είναι σαφές τι θα γίνει αν κάποιος από όλους δεν υπογράψει ,ούτε αν ο εισαγγελέας έχει δικαίωμα να μη την επιτρέψει.

5 . Η διάταξη της παραγράφου 5 του άρθρου 16  που επιτρέπει τη στείρωση και τη λοβοτομή είναι  απαράδεκτη έως αποκρουστική και μπορεί να πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις, αφού θα  μπορούσε βάσει αυτής  ο κρατούμενος άρρωστος . να εμφανισθεί,   ότι   συναινεί σε διάφορα (π.χ.  στη δωρεά οργάνων ή στη λοβοτομή προκειμένου να καταστεί δια παντός ακίνδυνος ή στη στείρωσή του προκειμένου να αποφύγουν οι απόγονοί του , κληρονομούμενες αρρώστιες ). Όλοι  όμως, όσοι έχουμε δουλέψει κοντά στους αρρώστους και στις αγωνίες τους ,γνωρίζουμε   πόσο ευάλωτοι είναι  σε δήθεν συναινέσεις, όταν  μάλιστα βρίσκονται σε καθεστώς ανελευθερίας  και ενδεχόμενης απειλής να καταστεί η κράτησή τους περισσότερο σκληρή. Αυτό δε το «κυρίως» που έχει παρεισφρήσει στη διατύπωση  και που αφήνει περιθώρια για επεμβάσεις και  χωρίς συναίνεση  του αρρώστου, κάνει τα πράγματα  εξαιρετικά επικίνδυνα.

6. .  Το άρθρο 17 ( σύσταση και στελέχωση των ειδικών Τμημάτων Νοσοκομείων) που προβλέπει  έκδοση Προεδρικού διατάγματος  για «…τη σύσταση ,κατάργηση  ή συγχώνευσή τους…» και Υπουργική Απόφαση για  «…τον τρόπο οργάνωσης ,στελέχωσης  και λειτουργίας…», παραπέμπει την εφαρμογή του Νόμου στις καλένδες . Φτάνει να θυμηθούμε  μόνο , ότι Προεδρικά διατάγματα  που  προβλέπει  ο Νόμος 2716 /1999, 18 χρόνια από τότε δεν έχουν εκδοθεί ακόμη , ότι Υπουργικές αποφάσεις του ίδιου Νόμου  χρειάστηκαν περισσότερα  από δέκα χρόνια για να εκδοθούν ( και κάποιες δεν έχουν εκδοθεί ακόμα) και ότι αυτό το αναθεματισμένο «μπορεί», που κάποιο ανελλήνιστο και ύποπτο πνεύμα  παράχωσε στο Νόμο 2071/1992 παραμένει ακόμα αγέρωχο, για να εμποδίζει τους ψυχικά πάσχοντες στην άσκηση των δικαιωμάτων τους. Πιστεύω  μάλιστα , επειδή ένιωσα στο πετσί μου την ενδημική παραλυσία του Κράτους μας για ό,τι αφορά τους ψυχικά πάσχοντες, ότι  και μόνο η ύπαρξη του άρθρου αυτού εξουδετερώνει οποιοδήποτε πρακτικό όφελος για τους αρρώστους.

7. . Οι διατάξεις των παραγράφων 3 και 4 του  άρθρου 21 του σχεδίου είναι εντελώς ασαφείς. Πάντως δε , έστω και εάν δεν είναι αυτή η πρόθεση του συντάκτη του , θα καταλήξουν, τουλάχιστο για το «Δαφνί» ( τα συμβαίνοντα στο οποίο παρακολουθώ)  στη διαιώνιση  μιας απαράδεκτης κατάστασης  και στην επανίδρυση του Τμήματος Κρατουμένων , που είδαμε και πάθαμε να καταργήσουμε .Και το χειρότερο χωρίς να  υπάρχουν απαντήσεις για καίρια ερωτήματα ,όπως π.χ.

*  Πως και που θα οργανωθεί και θα λειτουργήσει αυτό το  «ειδικό τμήμα» που ετοιμάζεται .( Στο  Μποδοσάκειο όπως ακούστηκε ή θα του παραχωρηθεί  άλλη και πόση έκταση από τη γη του Ψυχιατρείου;).

*  Ποιος θα έχει την ευθύνη της λειτουργίας του. Το Υπουργείο Υγείας ή το Υπουργείο Δικαιοσύνης;

*  Θα ενταχθεί στον Οργανισμό του Νοσοκομείου και θα υπάγεται στο Διοικητικό του Συμβούλιο ή θα λειτουργεί ανεξάρτητα;

*  Ποιες είναι οι προδιαγραφές της κτιριακής υποδομής και του εξοπλισμού του;

*  Ποιος είναι ο αριθμός των κλινών  του;

*  Ποιες  είναι οι θέσεις  και οι ειδικότητες του προσωπικού του ;

Ποιος θα είναι υπεύθυνος σε περιπτώσεις που ο  θεραπευόμενος  -  κρατούμενος παραβιάσει τους όρους της υποχρεωτικής θεραπείας του;

Οι προτάσεις μου                                   

.1. Η λέξη «ατόμων» στον τίτλο να αντικατασταθεί από τη λέξη «προσώπων». Από  τα έμβια όντα ( που όλα περιλαμβάνουν άτομα), πρόσωπο έχει μόνο ο άνθρωπος και η αναβίωση του προσώπου που πάσχει είναι κύριο μέλημα της θεραπείας

2. Να διαγραφεί η λέξη «και» της τρίτης γραμμής της παρ.1. του άρθρου 1.

3. Να διαγραφούν οι λέξεις «παράγραφος 1»  που υπάρχουν στην παρένθεση  στην ίδια γραμμή.( Στο άρθρο 69 του σχεδίου υπάρχει μια διατύπωση που δεν ξέρω αν γίνεται εμπρόθετα ή εκ  παραδρομής . Συγκεκριμένα   το ισχύον άρθρο 69 , αναφέρεται και στην περίπτωση «κωφαλαλίας» του άρθρου 33 του Ποινικού Κώδικα που  νομίζω δεν καταργήθηκε , ενώ το προτεινόμενο την αγνοεί.)

4. Να επανεξεταστούν οι όροι που χρησιμοποιούντα και στο  άρθρο 34  ( όπως ισχύει) και στο  άρθρου 69, όπως προτείνει το σχέδιο. Αντί των όρων « λόγω νοσηρής  διατάραξης των πνευματικών λειτουργιών» ή « λόγω ψυχικής  ή διανοητικής  διαταραχής » προτείνω τον όρο « λόγω της κατάστασης της υγείας του»

5. Να εξαιρεθούν από την εφαρμογή θεραπευτικών μέτρων ( ίσως με την εξαίρεση  του μέτρου της ψυχιατρικής παρακολούθησης   για ορισμένο χρονικό  διάστημα )   όλα τα κατά τον ποινικό Κώδικα  εγκλήματα  , ανεξάρτητα από την προβλεπόμενη γι’ αυτά ποινή , που δεν εμπεριέχουν χρήση  βίας  ή απειλή βίας.

6. Η διατύπωση  «τουλάχιστον ανάλογης βαρύτητας εγκλήματα» ( άρθρο 69 , παρ.1  , έκτη γραμμή ) να αντικατασταθεί με τη διατύπωση  «και άλλα εγκλήματα που εμπεριέχουν χρήση βίας ή απειλή βίας»

7. Η παρ. 3 του άρθρου 69 να αναδιατυπωθεί ως εξής:

Κατάλληλα θεραπευτικά μέτρα  είναι: α)  Η αναγκαστική νοσηλεία  σε ειδικό ψυχιατρικό τμήμα δημόσιου Νοσοκομείου , β) η αναγκαστική νοσηλεία    σε κοινό ψυχιατρικό τμήμα  δημοσίου νοσοκομείου , γ) η αναγκαστική θεραπεία και παρακολούθηση σε εξωνοσοκομειακή Μονάδα Ψυχικής Υγείας δημοσίου Νοσοκομείου. ( Με τη διατύπωση που προτείνω δεν προεξοφλείται  η διατήρηση του ειδικού ψυχιατρικού νοσοκομείου  , που  ίσως  μελλοντικά δεν θα χρειάζεται  να υπάρχει.

Εκτός από αυτές τις προτάσεις μου, θεωρώ αναγκαίο να καταθέσω  και να εξειδικεύσω τις προτάσεις μου για τα σημαντικότερα άρθρα του σχεδίου, τα άρθρα 1 και 2.:

  Το άρθρο 2 του σχεδίου που αντικαθιστά  το άρθρο 70 του Ποινικού Κώδικα (σε συνδυασμό μάλιστα με το άρθρο 7 που προβλέπει προσθήκη στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας του άρθρου  486^Α) θα δημιουργήσει σοβαρά ερμηνευτικά προβλήματα που μπορούν να επιλυθούν και  με τρόπο που μπορεί τελικά να καταλήξει στην ισόβια «θεραπεία» του πάσχοντα ( Όπως άλλωστε και το ισχύον ).

 Σημειώνω σχετικά ότι  π.χ.  Στην παράγραφο 1  του άρθρου 2 προβλέπεται ορθά  ότι το Δικαστήριο που διατάσσει την επιβολή θεραπευτικού μέτρου οφείλει να ορίσει και το μέγιστο χρόνο της διάρκειάς του , που δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερος από δύο χρόνια για τα πλημμελήματα και τα πέντε χρόνια για τα  κακουργήματα . Προβλέπει   επίσης  εν συνεχεία την αυτεπάγγελτη   επανεξέταση  του μέτρου από το Τριμελές Πλημμελειοδικείο,  ένα μήνα  τουλάχιστο πριν από τη συμπλήρωση αυτού του μέγιστου χρόνου.

Στη δεύτερη παράγραφο όμως του ίδιου άρθρου  προβλέπεται  ότι το Τριμελές Πλημμελειοδικείο αποφασίζει  αυτεπάγγελτα  κάθε χρόνο , αν το θεραπευτικό μέτρο πρέπει να εξακολουθήσει ή  να τροποποιηθεί . Δεν διευκρινίζεται όμως  αν το Τριμελές  Πλημμελειοδικείο επιλαμβάνεται  αυτεπάγγελτα  ,μόλις λήξει ο  πρώτος χρόνος  εφαρμογής του μέτρου ή  μόνο όταν συμπληρωθεί  ο χρόνος,   που αρχικά επέβαλε  το Δικαστήριο , π.χ.  μετά  τα πέντε χρόνια που επέβαλε για κακούργημα. Δεν διευκρινίζεται επίσης εάν ο άρρωστος  έχει το δικαίωμα , στα διάφορα στάδια της όλης διαδικασίας να βοηθηθεί και από τεχνικό σύμβουλο.

Εκτός όμως από αυτή την διαδικασία  την οποία κινεί αυτεπάγγελτα το αρμόδιο δικαστήριο αρχικά (δεν μου είναι σαφές ποια είναι η σύνθεση αυτού του Δικαστηρίου, αλλά υποθέτω ότι θα είναι αυτή που προβλέπει ο Νόμος για το διαπραχθέν έγκλημα)  και εν συνεχεία το Τριμελές  Πλημμελειοδικείο,  το σχέδιο προβλέπει και  διαδικασία  ύστερα από αίτηση του  « εισαγγελέα ,του θεραπευομένου ή της διεύθυνσης της μονάδας  όπου εκτελείται το μέτρο», για την οποία αρμόδιο είναι επίσης το Τριμελές Πρωτοδικείο, διαδικασία που μπορεί μάλιστα να επαναλαμβάνεται κάθε τέσσερες μήνες

 Θα φέρω ένα παράδειγμα για το πώς ,   μια ερμηνεία του σχεδίου βασισμένη στη διατύπωση που προτείνεται , είναι δυνατό να οδηγήσει στη ισόβια «θεραπεία» του πάσχοντα  στο προβλεπόμενο «ειδικό τμήμα δημοσίου ψυχιατρικού ή γενικού νοσοκομείου. ( Στο « Δαφνί» π.χ. όπως άλλωστε  συμβαίνει και τώρα)

·        Ψυχικά πάσχων  διέπραξε ανθρωποκτονία

·        Το δικαστήριο , σύμφωνα με το άρθρο 69  του προτεινόμενου σχεδίου διατάσσει ως κατάλληλο θεραπευτικό μέτρο «την τοποθέτησή του σε ειδικό τμήμα  δημόσιου ψυχιατρικού ή γενικού νοσοκομείου ,( π.χ. στο «Δαφνί») και  , σύμφωνα με το άρθρο 70 παρ.1  του προτεινόμενου σχεδίου ορίζει τη διάρκεια του μέτρου στα πέντε χρόνια .

·        Ένα μήνα πριν συμπληρωθούν τα πέντε χρόνια το Τριμελές Πλημμελειοδικείο  αποφασίζει  την παράταση του ίδιου θεραπευτικού μέτρου για πέντε χρόνια ακόμα .

·        Ένα μήνα πριν τη συμπλήρωση της δεύτερης πενταετίας το Τριμελές Πλημμελειοδικείο αποφασίζει την παράταση του ίδιου θεραπευτικού μέτρου( στο  ειδικό τμήμα στο «Δαφνί») για πέντε χρόνια ακόμη.

·        Ένα μήνα πριν από τη συμπλήρωση και της τρίτης πενταετίας ( 15 χρόνια στο Δαφνί έχουν ήδη περάσει) προστίθεται με την ίδια διαδικασία άλλη μια πενταετία ακόμη ,και αυτό μπορεί  να επαναλαμβάνεται στο διηνεκές.

Οι ασαφείς όμως διατυπώσεις, που περιλαμβάνονται στα άρθρα 69 και 70 του προτεινόμενου σχεδίου,  μπορεί να οδηγήσουν και σε  ερμηνείες με αντίθετα και μάλιστα  ακραία και απροσδόκητα  αποτελέσματα. Στη προηγούμενη π.χ. περίπτωση της ανθρωποκτονίας μπορούν να συμβούν τα εξής :

* Το Δικαστήριο να διατάξει, (δεδομένου ότι δεν υπάρχει διάταξη που να το εμποδίζει) το πολύ ελαφρό  θεραπευτικό μέτρο της «υποχρεωτικής θεραπείας και παρακολούθησης  σε εξωνοσοκομειακή Μονάδα Ψυχικής Υγείας»,  αν κρίνει ότι «υπάρχει κίνδυνος αν αφεθεί ελεύθερος»  να διαπράξει το έγκλημα της «βαριάς σωματικής βλάβης» αφού  το έγκλημα αυτό προφανώς δεν είναι «τουλάχιστο ανάλογης βαρύτητας» με την ανθρωποκτονία. Επίσης δε να ορίσει τη διάρκεια του μέτρου αυτού  σε τρεις μήνες  δεδομένου ότι το άρθρο 70 στην παράγραφο 1 ορίζει το μέγιστο χρόνο της διάρκειας του μέτρου , αλλά όχι τον ελάχιστο που προφανώς αφήνεται  στη διακριτική  του ευχέρεια.

Επειδή όμως  η οποιαδήποτε αλλαγή του νομικού πλαισίου πρέπει να εξασφαλίζει  απρόσκοπτα,  ουσιαστικά   και χωρίς ερμηνευτικές αμφισβητήσεις τα δικαιώματα των πασχόντων, συμπληρώνω και εξειδικεύω  τις προτάσεις μου   αναφορικά με τα άρθρα 1 και 2 του προτεινόμενου σχεδίου που τροποποιούν τα άρθρα 69 και 70 του Ποινικού Κώδικα... Και που παρά  τις σαφείς προθέσεις του Νομοθέτη  να βελτιώσει τη μοίρα του πάσχοντος με τη στροφή προς την ανάγκη της θεραπείας του, εξακολουθεί να ελλοχεύει στις γραμμές τους η ανάγκη «της προστασίας της  κοινωνίας από τον επικίνδυνο ψυχοπαθή» . Τούτο δε επειδή, παρά τις φραστικές διαφορές τους , τόσο τα ισχύοντα όσο και τα προτεινόμενα άρθρα  στηρίζονται σε εξαιρετικά αμφίβολης εγκυρότητας  βεβαιώσεις .Τη βεβαίωση ότι ο πάσχων θα διαπράξει ξανά  έγκλημα η μία   ή, αντίθετα ότι δεν θα διαπράξει , η άλλη. Και αυτή την πρόβλεψη για αυτό που θα συμβεί στο μέλλον την αναθέτουν στον Δικαστή και τον Ψυχίατρο. Έτσι όμως το μέλλον του αρρώστου μπορεί να εξελιχθεί προφανώς σε βάρος του. Γιατί η τυχόν πρόβλεψη ότι δεν θα διαπράξει ξανά έγκλημα μπορεί να αποδειχτεί λανθασμένη και τότε  κάποιοι  (Δικαστές, ψυχίατροι , μάρτυρες)  εύκολα  θα κατηγορηθούν, όπως άλλωστε συνηθίζεται στον τόπο μας  . Αυτοί λοιπόν είναι εύλογο να διστάζουν σε παρόμοια διαβεβαίωση ότι ο πάσχων θα είναι ακίνδυνος  στο διηνεκές , όπως συνήθως τους  ζητείται . Η αντίθετη όμως πρόβλεψη ότι αν αφεθεί ελεύθερος θα διαπράξει ξανά έγκλημα δεν  συνεπάγεται δυσάρεστα επακόλουθα για τον προβλέψαντα  , δεδομένου ότι δεν μπορεί  να αποδειχτεί λανθασμένη αφού ,απλά,  ο άρρωστος παραμένει κρατούμενος και «δεν αποδίδεται εις την κοινωνίαν», όπερ  «άτοπον» κατά το ισχύον νομικό πλαίσιο .

 Εξ άλλου την τελική απόφαση για το ποια πρόβλεψη θα καθορίσει την τύχη του αρρώστου τόσο τα ισχύοντα όσο και τα προτεινόμενα άρθρα επιφυλάσσουν στο Δικαστή, στον δε Ψυχίατρο , ακόμη και σ’ αυτόν που αναθέτουν τη θεραπεία του , μόνο το δικαίωμα γνώμης. ( Φαίνεται ότι  εξ άλλου ότι η φωνή της συνείδησης του Δικαστή την οποία οφείλει να ακούει πριν πάρει την απόφασή του, εξακολουθεί να έχει μεγαλύτερη δύναμη και ηθική αξία, από τη φωνή της συνείδησης του ψυχίατρου που και αυτός επίσης οφείλει να ακούσει πριν να γνωμοδοτήσει.)

Εάν επομένως δεν αλλάξουν ουσιαστικά αυτά τα άρθρα  πολύ φοβάμαι ότι το αναχρονιστικό πνεύμα του  ισχύοντος νομικού πλαισίου πού τόσα δεινά επισώρευσε στους ψυχικά πάσχοντες θα κατισχύσει και πάλι. Και δεν αποκλείεται, όπως από το 1978 σε Συνέδριο στη Θεσσαλονίκη επισήμαινα να δούμε πάλι να επικρατούν αντιλήψεις ότι το άρθρο 69 «θέτει τέρμα  εις το υφιστάμενον άτοπον της αποδόσεως εις την κοινωνίαν των απαλλασσομένων λόγω ελλείψεως της προς καταλογισμόν ικανότητας» όπως και ότι  «κατά κανόνα  κάθε ψυχοπαθής διαπράξας έγκλημα δέον να θεωρείται επικίνδυνος»

Προτείνω λοιπόν τις ακόλουθες τροποποιήσεις των άρθρων  αυτών που αν γίνουν αποδεκτές θα βελτιώσουν ουσιαστικά  τη θέση των ήδη κρατουμένων με βάση τα άρθρα 69 και 70 όπως ισχύουν , άλλα και όλων όσων θα τεθούν σε καθεστώς  αναγκαστικών θεραπευτικών μέτρων βάσει του προτεινόμενου σχεδίου , μέχρις ότου  καταστεί δυνατή η εφαρμογή του.

1. Σχετικά με το άρθρο 69

Να  προστεθούν διατάξεις που να ορίζουν:

* Ότι το υποχρεωτικό θεραπευτικό μέτρο που διατάσσει το Δικαστήριο δεν μπορεί να έχει , για οποιοδήποτε λόγο, διάρκεια μεγαλύτερη από τη διάρκεια της μεγαλύτερης προβλεπόμενης για αντίστοιχο έγκλημα ποινής .

* Ότι ο ψυχικά πάσχων  διατηρεί όλα τα δικαιώματα που αναγνωρίζει ο Νόμος για κάθε δράστη του ίδιου εγκλήματος.

* Αν η άποψή μου  να εξαιρεθούν από την εφαρμογή θεραπευτικών μέτρων , όλα τα εγκλήματα που δεν εμπεριέχουν χρήση βίας ή απειλή βίας  δεν γίνεται αποδεκτή για οποιοδήποτε λόγο, να εξαιρεθούν τουλάχιστο όλα τα πλημμελήματα που δεν εμπεριέχουν χρήση βίας ή απειλή βίας.

* Να προστεθεί στη παρ.4. ότι « Πραγματογνωμοσύνη απαιτείται επίσης να διενεργηθεί και κατά την αυτεπάγγελτη ή κατόπιν αιτήσεως διαδικασίας ενώπιον του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 70».

2. Σχετικά με το άρθρο 70 προτείνω να αναδιατυπωθεί ως εξής:

                    Άρθρο 70

Διάρκεια του θεραπευτικού μέτρου

1.Το Δικαστήριο που διατάσσει το κατά το άρθρο 69 θεραπευτικό μέτρο ορίζει και τη διάρκειά του

2. Ένα τουλάχιστο μήνα πριν από τη συμπλήρωση του πρώτου έτους εκτέλεσης του μέτρου, το Τριμελές Πλημμελειοδικείο , στην περιφέρεια του οποίου εκτελείται, αποφασίζει αυτεπάγγελτα εάν αυτό πρέπει να διατηρηθεί ή να αντικατασταθεί με άλλο ή να αρθεί.

3. Η ίδια διαδικασία επαναλαμβάνεται κάθε έτος εφ’ όσον το μέτρο συνεχίζεται.

4. Το ίδιο Δικαστήριο όμως μπορεί να αποφασίσει οποτεδήποτε την αντικατάσταση ή την άρση του μέτρου , ύστερα από αίτηση του εισαγγελέα ή του θεραπευόμενου ή του  επιστημονικού διευθυντή της Μονάδας στην οποία εκτελείται. Η διοικητική  διεύθυνση της Μονάδας οφείλει  αμέσως να διαβιβάσει  την αίτηση του θεραπευόμενου ή του επιστημονικού διευθυντή μαζί με την εισήγηση του τελευταίου.

5. Στη διαδικασία ενώπιον του Δικαστηρίου που αρχικά επιβάλλει το θεραπευτικό μέτρο ή του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου που αυτεπάγγελτα ή κατόπιν αιτήσεως αποφασίζει τη συνέχιση ή την αντικατάσταση ή την άρση του, ο θεραπευόμενος δικαιούται , έγκαιρα καλούμενος, να παρίσταται  με συνήγορο και τεχνικό σύμβουλο της εκλογής του.

6. Δικαστικές αποφάσεις που επιβάλλουν ή διατηρούν  ή αντικαθιστούν το θεραπευτικό μέτρο με άλλο βαρύτερο πρέπει να είναι ειδικά και επαρκώς αιτιολογημένες.

7. Τα Δικαστήρια δεν μπορούν να λάβουν απόφαση αντίθετη σε ομόφωνη γνωμοδότηση της προηγηθείσας πραγματογνωμοσύνης .Στη περίπτωση αυτή το Δικαστήριο, με νέα σύνθεση ,διατάσσει εκ νέου πραγματογνωμοσύνη διενεργούμενη από τριμελή επιτροπή ψυχιάτρων με βαθμό τουλάχιστο Διευθυντή συντονιστή του Ε.Σ.Υ ή αναπληρωτή Καθηγητή του Πανεπιστημίου, την πρόταση της οποίας οφείλει να αποδεχτεί , εάν είναι ομόφωνη, εάν δε όχι , να αποφασίσει κατά τη διακριτική του ευχέρεια.

8. Εάν , κατά τη διαδικασία του άρθρου 69 ή του άρθρου 70 ‘η ενώπιον του Εφετείου, ο ψυχικά πάσχων δεν έχει συνήγορο, διορίζεται συνήγορος αυτεπαγγέλτως κατά τις διατάξεις του άρθρου 340 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας