ψυχιατρικη μεταρρυθμιση και ειδικα ψυχιατρικα νοσοκομεια

Πειραιάς  1 Φεβρουαρίου 2018

Θα ήθελα να καταθέσω για άλλη μια φορά δημόσια τις απόψεις μου για το μέλλον των όσων απόμειναν ειδικών ψυχιατρικών νοσοκομείων  σε συνδυασμό με την εξέλιξη της ούτως ειπείν ψυχιατρικής μεταρρύθμισης  που δεν εννοεί , είκοσι χρόνια από τότε που υποτίθεται ξεκίνησε, να λάβει επί  τέλους σάρκα και οστά

Για την ενημέρωση των όσων ενδιαφέρονται και επειδή φαίνεται να υπάρχει κάποια κινητικότητα στο θέμα  , θα αναφερθώ σε κάποια κομβικά σημεία στην εξέλιξη αυτής της θλιβερής ιστορίας .

Πριν από εννέα χρόνια  λοιπόν ( 27-2-2009) η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία οργάνωσε   στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών Ημερίδα με θέμα: « Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση και ενδιάμεσες δομές»

Οργανώθηκαν και λειτούργησαν δύο Τράπεζες  στις οποίες μετείχαν συνάδελφοι με σημαντικούς ρόλους στην υλοποίηση της Μεταρρύθμισης και εμπειρία από τα προβλήματα που παρουσιάστηκαν:

Στην πρώτη μετείχαν οι  Γ. Καπρίνης, Κ. Κόντης, Β. Μαυρέας, Π. Σακελλαρόπουλος και Στ.. Στυλιαννίδης με  Συντονιστή τον Α. Ραμπαβίλα.

Στη δεύτερη  οι: Δ .Γεωργιάδης , Κ. Μάτσα ,Ε. Σουμάκη , . Βλ. Τομαράς  και Λ Χαλκούση με  συντονιστή τον Ν. Ζηλίκη.

Οι Χάρης Βαρουχάκης, Δ. Πλουμπίδης και Νίκος Τζαβάρας θα έπρεπε , σύμφωνα με το πρόγραμμα, να εκθέσουν τα συμπεράσματα και τις προσωπικές παρατηρήσεις τους και απόψεις. Αυτό δεν έγινε δυνατό λόγω  . έλλειψης χρόνου . Οι Δ. Πλουμπίδης και Ν. Τζαβάρας μου ανέθεσαν να συντάξω ένα αρχικό κείμενο το οποίο, με τις προσθήκες , τις παρατηρήσεις και λοιπές παρεμβάσεις και τις μεταξύ μας διαβουλεύσεις ,έλαβε την τελική του μορφή και δημοσιεύτηκε στην Ιστοσελίδα της Εταιρείας μας την 18η Ιανουαρίου 2011,  όπου όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να το αναζητήσει .

Αξίζει να διαβαστεί το αρχικό κείμενο που συνέταξα , γιατί δείχνει  καθαρά σε ποια κατάσταση βρισκόμαστε πριν από  δέκα χρόνια. Χωρίς δε να έχω πλήρη γνώση της  σημερινής ,φοβάμαι ότι παραμένει σχεδόν η ίδια .Το κείμενο αυτό έχει  ως εξής.

17-3-2009

 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ και ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

                       (από την ημερίδα της 27^ης -3-2009 στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών με θέμα:    Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση και ενδιάμεσες δομές)                     

                                

Α. Συμπεράσματα

1. Γενικό συμπέρασμα

Με μόνη  εξαίρεση την ομιλία του κ. Κόντη που παρουσίασε μια αισιόδοξη και ενθαρρυντική εικόνα για τις ενδιάμεσες δομές  που λειτουργούν με ευθύνη του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής  και την εν γένει πορεία  της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης , το γενικό συμπέρασμα που προκύπτει από τις παρουσιάσεις των άλλων ομιλητών και την συζήτηση που ακολούθησε  είναι ότι η πορεία της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης συναντά  πολλά ,σοβαρά  και δισεπίλυτα  προβλήματα . Ειδικότερα μάλιστα οι ενδιάμεσες  δομές  και οι λοιπές  μη νοσοκομειακές Μονάδες  Ψυχικής Υγείας που λειτουργούν από Ν.Π.Ι.Δ. μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα διέρχονται περίοδο μεγάλης κρίσης,  λόγω κυρίως  άτακτης και ανεπαρκούς χρηματοδότησης - με προφανή τον κίνδυνο σοβαρών επιπτώσεων  στους ασθενείς που εξυπηρετούν.

2. Επί μέρους συμπεράσματα

2.1.  Από τον κ. Κόντη επισημάνθηκαν  ως θετικά στοιχεία και ενθαρρυντικά αποτελέσματα των προσπαθειών για τη  Ψυχιατρική μεταρρύθμιση κυρίως τα εξής:

*  Τέθηκαν σε εφαρμογή νέες θεραπευτικές μέθοδοι ( οικογενειακή θεραπεία, συστημική κ.α.)

* Αναγνωρίστηκε η απόλυτη ανάγκη ύπαρξης  της θεραπευτικής ομάδας

*  Η οργάνωση των Τομέων Ψυχικής Υγείας

* Η  συνολική μείωση του αριθμού των ασθενών του Ψ.Ν.Α και του Δρομοκαϊτειου,  η μείωση  του αριθμού των εντός του Νοσοκομείου νοσηλευομένων με αντίστοιχη αύξηση των διαβιούντων σε εξωνοσοκομειακές  στεγαστικές δομές.

* Η οργάνωση εργασιακών δομών ( Κοίσπε, καφενείο κ.τ.λ.)

*. Η οργάνωση κοινωνικών δραστηριοτήτων( εκδρομές, θεατρικές παραστάσεις κ.τ.λ.

2.2. Η εικόνα που παρουσίασαν οι άλλοι συμμετέχοντες ήταν σαφώς  αρνητική  και κυμαινόταν  από την μεγάλη επιφύλαξη  μέχρι την πλήρη απογοήτευση ή και την έντονη ανησυχία όχι μόνο για τον κίνδυνο  στασιμότητας  και αποτελμάτωσης των μέχρι τώρα θετικών επιτευγμάτων  αλλά και για τον κίνδυνο οπισθοδρόμησης στις εντελώς απαράδεκτες καταστάσεις του παρελθόντος.

Ως οι κύριες αιτίες  αυτής της εξέλιξης επισημάνθηκαν  οι εξής:

• Οι πράξεις και οι παραλείψεις της Πολιτείας διαχρονικά. Όλοι σχεδόν οι συμμετέχοντες επεσήμαναν τις ευθύνες της  με λιγότερο ή περισσότερο σκληρές εκφράσεις ( Σήμερα ο κυριότερος  εχθρός της μεταρρύθμισης είναι η ίδια η Πολιτεία… που απορημένη δείχνει να αναλογίζεται αν έκανε καλά που άφησε να της ξεφύγει ο έλεγχος που μέσα από τη λειτουργία των ασύλων, μπορούσε να επιβάλει…κινδυνεύουμε με πλήρη καταστροφή των θετικών βημάτων που έχουν γίνει μέχρι σήμερα …Μείζον έλλειμμα εμπιστοσύνης μεταξύ Υπουργείου και φορέων που υλοποιούν τη μεταρρύθμιση ).
• Η απουσία αξιόπιστου κεντρικού σχεδιασμού και η συνεπής και σταθερή προσπάθεια υλοποίησής του ( Βρισκόμαστε σε κατάσταση χάους χωρίς κανένα ουσιαστικό προγραμματισμό)
• Η απουσία επιδημιολογικών μελετών και μελετών αξιολόγησης των υπηρεσιών.
• Το ότι η γνώμη των χρηστών εξακολουθεί να μη λαμβάνεται υπόψη

·         Το ότι η πλειονότητα των δομών είναι «τελικού» τύπου.

·         Η  θεσμοθετημένη από πολλών ετών « Τομεοποίηση» εξακολουθεί να παραμένει  χωρίς ουσιαστική εφαρμογή.

• Η αγνόηση και έλλειψη συνεργασίας  του Υπουργείου  με σημαντικούς φορείς υλοποίησης της μεταρρύθμισης και έγκυρα  θεσμικά όργανα ( Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία κτ.λ.) κατά το σχεδιασμό και την εφαρμογή των αποφάσεων
•  Η επικέντρωση των προσπαθειών στη τριτοβάθμια περίθαλψη χωρίς να προηγηθεί η δημιουργία των αναγκαίων δομών πρωτοβάθμιας περίθαλψης ( Κέντρα Ψυχικής Υγείας κ.τ.λ.)
• Το μεγάλο χάσμα μεταξύ διακηρύξεων και υλοποίησής τους.
• Το ότι η ψυχιατρική νοσηλεία αντιστέκεται
• Η αυξανόμενη ψυχιατρικοποίηση κοινωνικών προβλημάτων
• Η πρωτοκαθεδρία του οικονομικού κόστους και της διαχειριστικής λογικής σε βάρος της ποιότητας της ζωής του ατόμου.
• Οι κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες  που κάνουν ουτοπική την προσδοκία επανένταξης  των ψυχικά πασχόντων μέσω της εργασίας στην ομαλή κοινωνική ζωή.
• Η  ανεπαρκής και άτακτη  εκπλήρωση  από το Υπουργείο ανειλημμένων οικονομικών υποχρεώσεων

Από τους συμμετέχοντες εκπροσώπους  των Ν.Π.Ι.Δ. αλλά και από τον Πρόεδρο της Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές αναφέρθηκαν  συγκεκριμένα παραδείγματα (Αγωγές εξώσεων από ιδιοκτήτες στεγαστικών δομών, αγωγές εργαζομένων, αδυναμία ανταπόκρισης ακόμη και στα πιο στοιχειώδη έξοδα λειτουργίας ,παραιτήσεις  ή απολύσεις έμπειρου προσωπικού, δυσβάστακτα χρέη και πρόστιμα προς το Ι.Κ.Α ,δικαστικές εμπλοκές και ταλαιπωρίες των φορέων ,  ανεπίτρεπτη  γενικώς και αορίστως δυσφήμηση φορέων από την ίδια την Πολιτεία κ.τ.λ.) . Επισημάνθηκαν  επίσης οι πολύ δυσάρεστες συνέπειες  αυτής της πρακτικής του Υπουργείου και κυρίως:

.-   Δυσλειτουργία , υπολειτουργία ή πλήρης αναστολή της λειτουργίας  των δομών.

-    Πλημμελής  φροντίδα, παρατεινόμενο στρές   -υπό καθεστώς αβεβαιότητος και ανασφάλειας- των ενοίκων  με αύξηση του κινδύνου υποτροπών και επανόδου στα ψυχιατρεία.

-     Εγκατάλειψη μεγάλων ομάδων του πληθυσμού ( παιδιά και έφηβοι) εκτός θεραπείας και φροντίδας (Στο χώρο των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων δεν είναι σωστό να μιλάμε για ψυχιατρική Μεταρρύθμιση αλλά για την ανάγκη εγκατάστασης ενός συστήματος εκ του μη όντος) .

      

3. Οι  προβληματισμοί και οι προτάσεις που διατυπώθηκαν

Οι συμμετέχοντες  εξέθεσαν τους προβληματισμούς τους και τις ανησυχίες τους για την περαιτέρω πορεία της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης  και διατύπωσαν τις προτάσεις τους:

Βασικά ερωτήματα που τέθηκαν ήταν:

Είναι  εφικτή και ρεαλιστική η άποψη για το κλείσιμο όλων των Ψυχιατρείων;

Είναι δυνατόν το βάρος των δραστηριοτήτων τους να το επωμισθούν οι Ψυχιατρικοί τομείς των Γενικών Νοσοκομείων;

Οι δομές που έχουν δημιουργηθεί, μέχρι  πότε θα λειτουργούν και με ποιο καθεστώς;

Οι εταιρείες θα έχουν τη δυνατότητα να λειτουργούν συνεχώς ή ιδρύθηκαν για να λειτουργούν ευκαιριακά;

Οι δαπάνες που είναι μεγαλύτερες θα είναι δυνατόν να καλύπτονται από το κράτος;

Τι θα γίνουν οι νεοχρόνιοι;

Βασικοί  κίνδυνοι που  επισημάνθηκαν ήταν:

Ανευθυνότητα και άγνοια

Ασυλοκεντρισμός

Απουσία  τομεοποίησης

Θεραπευτικός ακτιβισμός

Ασυνέχεια στη φροντίδα

Ασυνέχεια στη χρηματοδότηση

Νέο-ιδρυματισμός

                  Μεγάλη αύξηση των αναγκαστικών νοσηλειών

Βασικές προτάσεις που διατυπώθηκαν ήταν:

 Στήριξη θεσμικού, διοικητικού ,οικονομικού, εποπτικού πλαισίου.

Επαναδιαπραγμάτευση των όρων συνεργασίας Πολιτείας και εμπλεκομένων φορέων

Ουσιαστική λειτουργία των τομέων

Η δημιουργία και λειτουργία ενός ικανοποιητικού δικτύου υπηρεσιών στο χώρο της Ψυχικής Υγείας Παιδιών και εφήβων να καταστεί προτεραιότητα για τη χώρα μας

Αντιπροσώπευση των χρηστών και των οικογενειών τους στα κέντρα λήψης και υλοποίησης  των αποφάσεων.

Αξιολόγηση με υιοθέτηση κοινών κριτηρίων.

Υλοποίηση πιλοτικών προγραμμάτων

Με ευθύνη της Ε.Ψ.Ε επιστημονική και ερευνητική τεκμηρίωση της επικρατούσας κατάστασης

Διοίκηση του τομέα όχι από Επιτροπές αλλά από υπεύθυνη Διοίκηση με ουσιαστικές αρμοδιότητες -

Β. Παρατηρήσεις

Οι  Χ,Βαρουχάκης , Δ. Πλουμπίδης και Ν. Τζαβάρας συνοψίζοντας όσα ελέχθησαν και σε συσχετισμό με τις προσωπικές τους απόψεις και τη δική τους πείρα  παρατηρούν τα εξής:

Χάρης Βαρουχάκης ( τ. Διευθυντής της Ιατρικής Υπηρεσίας του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής και Συντονιστής των Προγραμμάτων  Αποκατάστασης του Ψ.Ν.Α 1984-1998)

1. Μια πρώτη γενική παρατήρηση που όμως είναι βασική και θα πρέπει να κατευθύνει την πολιτική του Κράτους σε θέματα ψυχικής υγείας είναι ότι η βαριά ψυχική αρρώστια συνεπάγεται  και πολλές φορές βαρύ υλικό και ηθικό κόστος, το οποίο σε αρκετές περιπτώσεις όλοι ( συγγενείς , φίλοι, κοινωνικός περίγυρος ακόμη και θεραπευτές ) τελικά αποποιούνται επειδή δεν μπορούν να το αντέξουν.. Στις περιπτώσεις αυτές ο ψυχικά πάσχων κινδυνεύει να μείνει  τελικά μόνος και αβοήθητος κτυπημένος βαριά από την αρρώστια , το μακροχρόνιο εγκλεισμό  και την εγκατάλειψη και σε αδυναμία να υπερασπιστεί τον εαυτό του και τα δικαιώματά του .Το γεγονός αυτό δημιουργεί την υποχρέωση του Κράτους να οργανώσει υψηλού  επιπέδου Δημόσιες Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας και να ασκεί αυστηρό και συστηματικό έλεγχο της ποιότητας των υπηρεσιών που παρέχουν ιδιωτικοί φορείς , όταν μάλιστα τους χρηματοδοτεί το ίδιο ( π.χ. Τις μη κερδοσκοπικές εταιρείες).

2. Η  Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση  δεν εξελίσσεται όπως θάπρεπε . Αντίθετα απειλείται από μείζονες κινδύνους. Τα θετικά αποτελέσματα είναι λιγότερα από όσα  περιμέναμε, οι πόροι που διατέθηκαν δεν αξιοποιήθηκαν ούτε εγκαίρως  ούτε κατά το καλλίτερο τρόπο, τα λάθη του παρελθόντος επαναλαμβάνονται σε μείζονα κλίμακα, καλές πρακτικές  αγνοούνται..

3. Μείζον και διαχρονικό πρόβλημα είναι η έλλειψη αξιόπιστου σχεδιασμού και ομαλής συνεργασίας μεταξύ  εκείνων που αποφασίζουν και εκείνων που υλοποιούν τις αποφάσεις.
4. Μείζον και διαχρονικό επίσης πρόβλημα είναι μια πρακτική του Υπουργείου που ακολουθεί  παγίως τις υποδείξεις και συμβουλές των εμπίστων του - και συνήθως από το κυβερνών κόμμα προερχομένων- και επίσης παγίως  αγνοεί εκείνους που εκ της θέσεως και της προσωπικής συνεισφοράς  τους θα του ήταν περισσότερο χρήσιμοι.
5.  Μείζον και διαχρονικό επίσης πρόβλημα είναι το αλαλούμ με το υπάρχον    θεσμικό πλαίσιο  πού ή  εμφανίζει κενά ή εφαρμόζεται καθυστερημένα- και αφού εν τω μεταξύ έχουν παγιωθεί απαράδεκτες καταστάσεις - ή ατιμώρητα παραβιάζεται με προεξάρχουσα την ίδια την Πολιτεία.
6. Μείζον και επίσης διαχρονικό πρόβλημα είναι η αδιαφάνεια μέχρι πλήρους συσκοτίσεως των διαδικασιών  για την επιλογή , τη χρηματοδότηση και τον έλεγχο  των Ν.Π.Ι.Δ μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που αναλαμβάνουν να αντικαταστήσουν την Πολιτεία στην εκπλήρωση των συνταγματικών της υποχρεώσεων.

 Προτάσεις

 Είναι επείγουσα ανάγκη να αναθεωρηθεί η επίσημη πολιτική της Πολιτείας στα θέματα Ψυχικής Υγείας .Μέχρι τότε πρέπει  να ανασταλεί  η περαιτέρω εφαρμογή του Προγράμματος « Ψυχαργώς» και να αναληφθούν μόνο διορθωτικές κινήσεις για την παγίωση και την περαιτέρω βελτίωση των θετικών αποτελεσμάτων και την αντιμετώπιση των αρνητικών.

 Το σφάλμα να καταρτιστεί  Πρόγραμμα ριζικής αναδιάταξης των υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας ,ερήμην της Ψυχιατρικής κοινότητας και των επισήμων φορέων της, ερήμην αυτών που θα έπρεπε να το υλοποιήσουν και ερήμην αυτών τους οποίους αφορά, βασισμένο σε αναξιόπιστα ή ανύπαρκτα στοιχεία και άγνοια της πραγματικής κατάστασης και των υφισταμένων δυνατοτήτων δεν πρέπει να επαναληφθεί.

Προς τούτο θα πρέπει:

1. Να αποτυπωθεί  το ταχύτερο αλλά αξιόπιστα η υπάρχουσα κατάσταση και κυρίως:

* Είναι απολύτως απαραίτητη και επείγουσα η συγκέντρωση   και επεξεργασία των απαραίτητων επιδημιολογικών στοιχείων. Μόνο έτσι θα μπορούσε να δοθεί  ασφαλής και πέρα από προκαταλήψεις και ιδεοληψίες απάντηση στο ερώτημα ποια προβλήματα επέλυσε η Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση όπως μέχρι σήμερα υλοποιήθηκε και ποια άλλα ενδεχομένως δημιούργησε (π.χ. ψυχιατρικοποίηση δυσαρέστων ψυχικών καταστάσεων  της καθημερινής ζωής ή συνήθων προβλημάτων ανθρωπίνων σχέσεων, άσκοπη αύξηση της ζήτησης ψυχιατρικών υπηρεσιών κ.α. )                                                                                                           * Είναι επίσης απαραίτητη η καταγραφή  όλων των   Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας που λειτουργούν επαρκώς, εκείνων που έχουν ελλείψεις , των κτιριακών υποδομών που έχουν κατασκευαστεί  αλλά δεν λειτουργούν, του αναγκαίου προσωπικού για να λειτουργήσουν, των υποδομών που έχουν προβλεφθεί αλλά δεν έχουν κατασκευαστεί ακόμη και του σταδίου που βρίσκονται.                                                                                                                                          * Θα πρέπει να αξιολογηθεί από ανεξάρτητο όργανο ο τρόπος λειτουργίας των οικοτροφείων                                                                                                                            * Θα πρέπει να επισημανθούν και να καλυφθούν  τα κενά που υπάρχουν στο θεσμικό πλαίσιο.                                                                                                                                   * Θα πρέπει να επισημανθούν τα σημεία όπου το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο προκαλεί δυσλειτουργίες και να  γίνουν οι αναγκαίες διορθωτικές παρεμβάσεις.

2. Επειδή η επιστημονική κοινότητα δεν φαίνεται να έχει ευρέως αποδεκτή απάντηση στο ερώτημα εάν πρέπει ή δεν πρέπει να υπάρχουν ειδικά ψυχιατρικά Νοσοκομεία ( όπως άλλωστε συμβαίνει και για άλλες ιατρικές ειδικότητες  π.χ. αντικαρκινικά  , ορθοπεδικά , πνευμονολογικά νοσοκομεία) θα πρέπει η περαιτέρω πολιτική και πρακτική της Κυβέρνησης να λάβει σοβαρά υπόψη της  απόψεις που τυγχάνουν ευρείας συναίνεσης και αποδοχής.

 Ζητήματα στα οποία συμφωνούν οι περισσότεροι  είναι:                                                      * Η πλήρης κατάργηση και μάλιστα όλων των ψυχιατρείων, ανεξάρτητα από την τελική τύχη τους, δεν είναι υπό τις παρούσες συνθήκες εφικτή στο εγγύς μέλλον.                      *  Η επιστροφή στο άθλιο καθεστώς των παλαιών ασύλων είναι απολύτως απαράδεκτη. Οι βελτιώσεις που επιτεύχθηκαν πρέπει να κατοχυρωθούν πάσει θυσία να αντιμετωπιστούν όμως με σοβαρότητα τα τυχόν προκύψαντα παράπλευρα προβλήματα.                                        *  Της οποιασδήποτε περαιτέρω συρρίκνωσης των Ψυχιατρείων πρέπει να προηγείται η οργάνωση και η επαρκής λειτουργία των Μονάδων Ψυχικής Υγείας που θα αναλάβουν το αντίστοιχο έργο. 

3. Ο αριθμός  νοσοκομειακών κλινών  που χρειάζονται για να καλύψουν τις αντίστοιχες ανάγκες των αρρώστων ( που είναι και οι πιο σοβαρές και οι πιο επείγουσες)  δεν είναι γνωστός ούτε κατά προσέγγιση. Είναι απολύτως αναγκαία λοιπόν και επείγουσα η συγκέντρωση και η επιδημιολογική  επεξεργασία των στοιχείων που θα έδινε αξιόπιστη απάντηση στο ερώτημα, αλλά και σε πολλά άλλα παρεπόμενα. Για το σκοπό αυτό επαναλαμβάνεται η πολλών ετών αρμοδίως υποβληθείσα- πρόταση για τη συγκρότηση  ομάδας εργασίας με  αυτό το αντικείμενο και πρόσθετο έργο την επεξεργασία πειραματικού προγράμματος διάρκειας περίπου ενός έτους  σε μία ή δύο συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές στην περιοχή Αττικής που συγκεντρώνουν τους βασικούς τύπους Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας ( Ψυχιατρικό τμήμα Ψυχιατρείου, Ψυχιατρικό Τομέα Γενικού Νοσοκομείου, Κέντρο Ψυχικής Υγείας, Ξενώνες , Οικοτροφεία. Επαγγελματικό εργαστήριο, Κέντρο Ημέρας , Μονάδες εναλλακτικών θεραπειών κ.τ.λ.). Οι Μονάδες αυτές θα λειτουργούν καθημερινά και επί 24ώρου βάσεως , θα  διασυνδέονται επιστημονικά διοικητικά και λειτουργικά  με την ευθύνη ενός μονοπρόσωπου ή πολυπρόσωπου οργάνου και θα καλύπτουν όλες τις ανάγκες των κατοίκων της αντίστοιχης περιοχής.

Τις ίδιες εν πολλοίς παρατηρήσεις( με λεπτομερέστερη περιγραφή της υπάρχουσας τότε κατάστασης), απόψεις και προτάσεις επανέλαβα και σε άρθρο μου που δημοσιεύτηκε στην « Ψυχιατρική»  , το περιοδικό που εκδίδει η Ε.Ψ.Ε. (  Τόμος 18,Τεύχος 1 Ιανουάριος-Μάρτιος 2007)

Στα δέκα χρόνια που πέρασαν από τότε , το κρητικό μου πείσμα ( στο οποίο  προφανώς προστέθηκε και το γεροντικό) με παρέσυρε να απευθυνθώ επανειλημμένα , αλλά πάντοτε μάταια,  στους διάφορους  Υπουργούς, Κοινοτικούς παράγοντες, Ε.Ψ.Ε. και άλλους  που είχαν  την εξουσία και τη δυνατότητα να αλλάξουν την πορεία των πραγμάτων προς το καλλίτερο.

Αντιγράφω  εδώ την τελευταία πρότασή μου προς τον νυν  Υπουργό Υγείας.

* Να οργανωθούν σε καλλίτερες βάσεις οι Μονάδες Ψυχικής Υγείας που αντικατέστησαν τα Ψυχιατρεία που έκλεισαν και να εξαχθούν οι απαραίτητες πληροφορίες για το είδος, τον αριθμό , την απαραίτητη υποδομή ,τη στελέχωση, την οργάνωση και τον τρόπο διοικητικής , επιστημονικής και λειτουργικής διασύνδεσής τους. Αυτό θα μας έδινε επίσης πληροφορίες για την οργάνωση και λειτουργία των Μονάδων Ψυχικής Υγείας ,που θα αντικαταστήσουν τα εναπομένοντα Ψυχιατρικά Νοσοκομεία.

*. Να εγκρίνετε την διεξαγωγή δύο απολύτως αναγκαίων πειραματικών Προγραμμάτων :.Ένα πρόγραμμα συλλογής και επεξεργασίας των αναγκαίων επιδημιολογικών δεδομένων μετά το κλείσιμο κάποιου από τα Ψυχιατρικά Νοσοκομεία που έκλεισαν( π.χ. του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Πέτρας Ολύμπου ή Χανίων κ.τ.λ.).
. Ένα δεύτερο Πρόγραμμα: Λειτουργία Τομέα με την επιλογή μιας συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής εντός της οποίας υπάρχουν ήδη και λειτουργούν όλες οι βασικές Μονάδες Ψυχικής Υγείας , περιλαμβανομένης και Μονάδας Ψυχικής Υγείας που λειτουργεί σε ειδικό Ψυχιατρικό Νοσοκομείο ( Στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής ή ,εναλλακτικά , στο Δρομοκαϊτειο.) Στόχος του Προγράμματος είναι να καταδείξει ποιες είναι οι απαραίτητες προϋποθέσεις προκειμένου η Μονάδα του Ψυχιατρείου να καταργηθεί και τις υπηρεσίες που παρέχει εκείνη να αναλάβουν οι άλλες . Το προσωπικό που υπηρετεί τώρα στις Μονάδες του Τομέα θα ανήκει στον Τομέα και μπορεί να εργάζεται κυκλικά στις Μονάδες ανάλογα με τις ανάγκες που έχει η κάθε Μονάδα και τον απαιτούμενο χρόνο της απαραίτητης φυσικής παρουσίας του. (Σημειώνουμε ότι ουδείς εκ των Τομέων, στην περιοχή τουλάχιστο της Αττικής, λειτουργεί. Επίσης δε ότι η συγκρότησή τους παρουσιάζει μεγάλες ανισότητες και ως προς τον πληθυσμό για τον οποίο είναι υπεύθυνος ο κάθε Τομέας και ως προς την αντίστοιχη γεωγραφική έκταση και ως προς τις αντίστοιχες Μονάδες Ψυχικής Υγείας που περιλαμβάνει). 
Η πιλοτική λειτουργία ενός Τομέα που διαθέτει επαρκείς Μονάδες όλων των τύπων και που θα συνδέονται διοικητικά , επιστημονικά και λειτουργικά με την ευθύνη ενός μονοπρόσωπου ή πολυπρόσωπου οργάνου και θα καλύπτουν σε καθημερινή και 24ωρη βάση όλες τις αντίστοιχες ανάγκες κατοίκων της περιοχής ευθύνης του , θα έδινε πολύτιμα στοιχεία για τον επιδιωκόμενο ευρύτερο σχεδιασμό.

Τα προγράμματα που προτείνω θα μας επιτρέψουν εξ άλλου να προσδιορίσουμε τον ελάχιστο αριθμό και τις ειδικότητες των εργαζομένων που απαιτεί η ασφαλής λειτουργία κάθε είδους Μονάδας ψυχικής Υγείας. Και να προτείνουμε την έκδοση των αντιστοίχων Προεδρικών Διαταγμάτων και Υπουργικών αποφάσεων που προβλέπονται από το Ν.2716/1999 , αλλά που , 16 χρόνια από την ψήφισή του, δεν έχουν εκδοθεί ακόμη και επέτρεψαν έτσι το πάρτι με τις χρηματοδοτήσεις και τις πλούσιες ατασθαλίες.

Αυτά  πρότεινα στον Υπουργό. Και  επιμένω ότι μόνο η υλοποίηση αυτών των Προγραμμάτων  θα μας επιτρέψει να πούμε με κάποια βεβαιότητα αν πρέπει ή δεν πρέπει να υπάρχει το Ειδικό Ψυχιατρικό Νοσοκομείο και εάν καταλήξουμε στο συμπέρασμα  ότι δεν χρειάζεται , να πούμε  πως , με ποιες προϋποθέσεις  και πότε προβλέπουμε ότι θα μπορούσε να κλείσει.

Η αλληλογραφία μου με αρμόδιους κοινοτικούς παράγοντες με ενθαρρύνει να ελπίζω ότι η υλοποίηση των Προγραμμάτων που προτείνω  θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Θα προσπαθήσω και πάλι να πετύχουμε την έγκριση αυτών των προγραμμάτων Και ζητώ την βοήθεια όλων  που θα μπορούσαν να συμβάλλουν .