η λερος και τοψυχιατρειο της .αληθειες μυθοι και παραλειπομενα

                                  Η Λέρος και το Ψυχιατρείο της

                        

                                      ( Αλήθειες, Μύθοι και παραλειπόμενα)

1. Εισαγωγή

Όπως και άλλοτε έχω πει (και έχω εξηγήσει τους λόγους) , η αληθινή ιστορία της Λέρου και του  Ψυχιατρείου της δεν γράφτηκε ακόμη .( Δες τη σχετική ανάρτηση στο ιστολόγιό μου της 11-2-2017). Κάποια όμως σημεία  είναι καιρός νομίζω να ξεκαθαριστούν  με τη βοήθεια της νηφαλιότητας  που επιτρέπουν τα χρόνια που πέρασαν.

Η άποψη  που έχει επικρατήσει είναι  ότι  αυτό που ονομάστηκε  « η ντροπή της Λέρου» και τα όσα εγκλήματα σε βάρος των αρρώστων  που εξοντώθηκαν στο Ψυχιατρείο της , αποκαλύφθηκαν , σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα ,από το Κανάλι 4 του BBC  και τα  σχετικά δημοσιεύματα του SPIEGEL και του OBSERVER.  Και επίσης ότι αυτά τα δημοσιεύματα ήταν η αιτία του διεθνούς ξεσηκωμού που οδήγησε τελικά στην έλευση στο νησί , το 1991,  ομάδων παρέμβασης- από την Τεργέστη, την Ολλανδία και τη Γερμανία  - που ήταν και οι μόνες που έσωσαν κάπως την κατάσταση και απάλειψαν την ντροπή της χώρας .

Πρέπει λοιπόν να το πω ξεκάθαρα και με την ελπίδα ότι η μικρή μου ιστορία στο χώρο της μαχόμενης ψυχιατρικής θα με προστατεύσει από παρερμηνείες και άδικες επικρίσεις. Η άποψη αυτή που έχει επικρατήσει  είναι  εν πολλοίς  ένας  καλοστημένος μύθος , που επί χρόνια καλλιεργήθηκε ανεμπόδιστα . Κυρίως δε   από την ομάδα των συναδέλφων που είχαν βαθύτατα,  και θα πρόσθετα φανατικά, επηρεαστεί από τις ιδέες δύο σπουδαίων πράγματι ψυχιάτρων  του Basaglia   και του Rotelli και την πρακτική  εφαρμογή τους κυρίως στο ψυχιατρείο  και την περιοχή  της  Τεργέστης.

Προσωπικά αναγνωρίζω ανεπιφύλακτα τη θετική συμβολή αυτών των δημοσιευμάτων και το έργο των εξ Ευρώπης ομάδων παρέμβασης , όπως και των Ελλήνων συναδέλφων και άλλων θεραπευτών που συνεργάστηκαν μαζί τους. Εξ άλλου με πολλούς από τους Έλληνες συναδέλφους που εργάστηκαν με αφοσίωση και πάθος  για να αλλάξουν – και άλλαξαν-  τα πράγματα στη Λέρο ( και όχι μόνο), βαδίζουμε στον ίδιο δρόμο για μια αληθινή Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση ( παρά τις κατά καιρούς επί  μέρους διαφωνίες μας) και μας  συνδέει  προσωπική φιλία  και  αμοιβαία εκτίμηση. ΄Εχοντας όμως  άμεση και πολλές φορές επώδυνη γνώση από μια ζωή σαράντα χρόνων μέσα σε ένα άσυλο, δεν μπορώ να συμφωνήσω και να ανεχτώ πρακτικές που υποβαθμίζουν , παραγνωρίζουν  ή αγνοούν το έργο όλων συλλήβδην των άλλων  ή, το χειρότερο τους κρίνουν άδικα με ανοίκειους  και απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς . 

Είναι λανθασμένος π.χ. ο ισχυρισμός του Θ. Μεγαλοοικονόμου ότι  «…η Μονάδα επανένταξης του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης  αποτελούσε τότε (1989 )την αναμφισβήτητη πρωτοπορία της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης στην Ελλάδα…» Γνωρίζω και τιμώ το έργο και τη συμβολή στη Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση  του Κώστα  Μπαϊρακτάρη , του Άρη Μπουσουλέγκα και των άλλων του Ψυχιατρείου της Θεσσαλονίκης. Όμως  η Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση δεν ξεκίνησε στη Θεσσαλονίκη. Ξεκίνησε  στο Δαφνί,  δεκαετίες πριν από το 1989,  από του μεγάλους δασκάλους : Τον Ανδρέα Καλούτση, Το Νίκο Ρασιδάκη τον Αντώνη Παλαιολόγο  και άλλους . Τη δε πρωτοπορία της ανέλαβε από το 1975 και μετά , και για πολλά χρόνια, μια ομάδα συναδέλφων που δουλεύαμε στο Δαφνί και  που την αποτελούσαν η Έφη Σκλήρη, η Κατερίνα Μάτσα, ο Γιώργος Σαραντόγλου, ο Δημήτρης  Καραγιάννης, η Ελένη Καραγιάννη , ο Γεράσιμος Φραντζιός  η Φρύνη Σκόττη , ο Δημήτρης Ρήγας , ο Βαγγέλης Καφετζόπουλος   και άλλοι και που είχα την τιμή να συντονίσω με την ιδιότητα του Προέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου της Επιστημονικής Ένωσης , εκλεγμένου οργάνου των γιατρών του Νοσοκομείου. Αρκεί και μόνο η έκδοση των «Τετραδίων Ψυχιατρικής»  το 1984,  και οι  επί πολλά χρόνια αγώνες  για την κατάργηση του  χουντικού  Νόμου 104/73 ,που ξεκίνησαν αμέσως μετά τη πτώση της Χούντας και  από τους οποίους απείχαν ή και ενεργά αντιτάχτηκαν πολλοί από τους φλυαρούντες περί  Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης ,  για να αποδειχτεί  που βρισκόταν η πρωτοπορία της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης . Δεν πρέπει λοιπόν να αγνοούμε τα γεγονότα και να διαστρεβλώνουμε την αλήθεια , επειδή  η μικρή ομάδα  που μου εμπιστεύτηκε το συντονισμό της  είχε πολλή δουλειά να κάνει και δεν είχε το χρόνο , ούτε τη διάθεση να προβάλλει το έργο της , αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο σε άλλους. Γιατί κάποια στιγμή φτάνει ο καιρός και βρίσκει  η αλήθεια το δρόμο της . Και  σ’ αυτό θα προσπαθήσω να συνδράμω.

Ειδικότερα για το Ψυχιατρείο της Λέρου θέλω να υπογραμμίσω τον επί πολλά χρόνια σκληρό αγώνα  της  « Ομάδας πρωτοβουλίας  γιατρών που εργάστηκαν ή εργάζονται στην Λέρο» ,  τα μέλη της οποίας  μόνο από την Επιστημονική Ένωση  του Δαφνιού υποστηρίχτηκαν . ( Σ’ αυτή την Ομάδα ,το έργο της και τα παθήματά της θα αναφερθώ σε προσεχή ανάρτηση)

Σχετικά με τα δημοσιεύματα του Τύπου  η αλήθεια είναι ότι πολύ πριν από αυτά του Spiegel και τουObserver , ο Ελληνικός Τύπος αλλά και τα Τετράδια Ψυχιατρικής είχαν δημοσιοποιήσει τα όσα συνέβαιναν στη Λέρο και τα άλλα Άσυλα της φρίκης, πολλές φορές μάλιστα από πολύ έντιμους δημοσιογράφους όπως π.χ. την Κυρία Νανά Νταουντάκη των «Νέων». Τα δημοσιεύματα αυτά , ακόμα και όταν ήταν προϊόντα δεκαροθηρίας  και επεδίωκαν την κολακεία του από συναισθηματική ακράτεια κατεχόμενου πλήθους , συνέβαλαν στην κινητοποίηση ευαισθήτων ανθρώπων  και άμεσα ή έμμεσα βοήθησαν και προετοίμασαν  τη βελτίωση της κατάστασης  ( Και σ’ αυτό το θέμα  θα αναφερθώ ειδικότερα).

Ένα άλλο  θέμα  είναι ο ρόλος της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας. Οι ευθύνες όλων ημών των ψυχιάτρων για ό,τι συνέβη σε βάρος  των αρρώστων μας στη Λέρο  και στα άλλα δήθεν Άσυλα που στήθηκαν εναντίον τους  είναι μεγάλες. Η Ε.Ψ.Ε. όμως , υπό την Προεδρία του Γιώργου Χριστοδούλου προσπάθησε τότε  για το καλλίτερο.

Δεν μπορώ λοιπόν  να συμφωνήσω στο από τον ίδιο συνάδελφο αναφερόμενο ότι «…η επίσημη Ψυχιατρική δεν κινητοποιείται ή και εκφράζεται  εντελώς εχθρικά στην προοπτική μιας παρέμβασης στη Λέρο»,  ούτε στο από το συνάδελφο Γιάννη Λουκά  ( τον οποίο επίσης τιμώ και σέβομαι το έργο του και την αφοσίωσή του στους αρρώστους) λεχθέν  ότι  «…συνάδελφοι που θέλουν να δουλέψουν στη Λέρο συναντούν την περιφρόνηση  των συναδέλφων  και προτείνουν τη διαγραφή τους από την Ε.Ψ.Ε. ..  Η  Ε.Ψ.Ε  φτιάχνει ειδική Ομάδα εργασίας  για την αποασυλοποίηση  της Λέρου από ανθρώπους που είδαν τη Λέρο μια μέρα όλη κι’ όλη και ζητάνε με διοικητικό τρόπο διαμέσου του Υπουργείου στοιχεία για την πρόοδο αποασυλοποίησης της Λέρου» .Γιατί δεν είναι αυτή η αλήθεια. Η αλήθεια είναι  ότι η  Ε.Ψ.Ε τότε  ούτε αδιαφόρησε , ούτε  εκφράστηκε εχθρικά. Ουδείς  δε διεγράφη,  ούτε άλλωστε υπήρξαν σχετικές καταγγελίες . Ως προς δε το έργο της Ομάδας Εργασίας που συγκρότησε θα μιλήσω εκτενώς  άλλη φορά . Πάντως όμως το έργο της δεν άξιζε την περιφρόνηση του Γιάννη Λουκά ,  ήταν σημαντικό και επίπονο και οι προτάσεις της θα είχαν σημαντικό όφελος για τους αρρώστους  εάν το αιωνίως ημιπαράλυτο Κράτος μας δεν τις αγνοούσε. 

Ένα ακόμη θέμα που πρέπει να ξεκαθαριστεί είναι  ο ρόλος και το έργο των ομάδων παρέμβασης  που ήρθαν στη Λέρο  από την Τεργέστη, τη Γερμανία και την Ολλανδία. Προσωπικά αναγνωρίζω ανεπιφύλακτα το έργο αυτών των ομάδων και των Ελλήνων συναδέλφων που δούλεψαν μαζί τους. Άλλωστε η Ομάδα της Τεργέστης πριν να πάει στη Λέρο το1991 είχε συνεργαστεί  μαζί μου και τη θεραπευτική μας Ομάδα στη Κλινική της οποίας ήμουν Διευθυντής στο Δαφνί. Η συνεργασία αυτή είχε ξεκινήσει ήδη από τον Οκτώβριο του  1987 . Τότε, οι Κατερίνα Αποστόλου, Πρόεδρος του Δ.Σ. του Ψ.Ν.Α , Χάρης Βαρουχάκης, Πρόεδρος της Επιστημονική Επιτροπής , Αλέκος Μιχαλακέας, Διευθυντής γιατρός και Σωκράτης Αραπογιάννης μετέβησαν  στην Τεργέστη για την οργάνωση αυτής  της συνεργασίας με τις Επιστημονικές Ομάδες που υπό την ηγεσία του Rotelli επιχειρούσαν, κυρίως  εκεί, τη Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση σύμφωνα με τις βασικές αρχές  του Bazallia. Στην αποστολή  μετείχαν επίσης   οι  κυρίες Μένυ Μαλλιώρη   και  Μαρίνα Οικονόμου. Η αποστολή παρέμεινε αρκετές ημέρες στη Τεργέστη , επισκέφτηκε το Ψυχιατρείο της και τις άλλε Δομές και Υπηρεσίες  Ψυχικής Υγείας  και αντάλλαξε απόψεις και εμπειρίες με τους εκεί υπευθύνους .  Το Μάρτη του 1988 η συνεργασία επισημοποιείται. Το Δ.Σ. με ορίζει επιστημονικό Υπεύθυνο του Προγράμματος και στελέχη της ENAIP (  Μια Οργάνωση με μεγάλη εμπειρία στα θέματα της Αποκατάστασης) ( Chiara Strutti , Karmen Roll, Cezare Zago Maria satchel, ήλθαν από την Ιταλία και  άρχισαν να δουλεύουν μαζί μας στο Γ΄ Ταστσόγλειο . Για τα πολλά θετικά , αλλά και τα όχι λίγα αρνητικά ( με κύριο το αλαζονικό και κατακτητικό πνεύμα της Ιταλικής Ομάδας), αυτής της συνεργασίας  και που με οδήγησαν στη διακοπή της, θα  αναφερθώ επίσης λεπτομερώς .

Αυτά ήθελα να πω ως μια βραχεία εισαγωγή στο θέμα της Λέρου και του Ψυχιατρείου της .Κι ’ ακόμα κάτι:.  Πριν κανείς κρίνει, συγκρίνει , επικρίνει ή επαινέσει το έργο κάποιου , θα πρέπει να έχει επαρκή γνώση των συνθηκών και των υλικών δυνατοτήτων που παρέχονται στον καθένα . Αυτές οι δυνατότητες για πολλά χρόνια βασίστηκαν σε κοινοτικούς πόρους , η διαχείριση των οποίων δεν είναι πάντοτε διαφανής, η δε πρόσβαση σ’ αυτούς είναι πολύ πιο εύκολη σε όσους μπορούν να είναι κοντά στα κέντρα  των αποφάσεων μέσα αλλά και έξω από τη χώρα. Του γεγονότος  απέκτησα πικρή πείρα που θα εξιστορήσω επίσης με πρώτη ευκαιρία.